Futurist Nederland: Top 10 + Belangrijkste ontwikkelingen

Futurist. Wat is de betekenis van futurist, futuroloog of futurologist? Wat zijn bekende futuristen in Nederland? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen voor de toekomst? Wat zijn methoden en tips om hiermee aan de slag te gaan? Wat zijn kansen en wat zijn risico’s? Bonus: trends voor bedrijven, gezondheidszorg, het onderwijs & de overheid uitgelicht!

Futurist betekenis

Wat is een futurist? Wat is de betekenis van het woord futurist? Een futurist denkt na over de toekomst: wat zijn ontwikkelingen die impact hebben op de mens, organisaties, instellingen, het bedrijfsleven, de overheid en de maatschappij. Futuristen doen dit op basis van onderzoek van trends die ze in de maatschappij, in het wetenschappelijk onderzoek of in andere domeinen zien.

Een duidelijk verschil tussen een futurist en trendwatcher is er niet. Als ik dit zelf mag invullen, dan zou ik zeggen dat een futurist nog wat verder in de toekomst kijkt naar trends en ontwikkeling. Je zult zien dat de ontwikkelingen die ik verderop beschrijf op een hoger abstractieniveau zijn en een langer tijdsperspectief hebben.

Overzicht artikel

Dit is een overzicht van het artikel:

• Lijst met futurologen internationaal (top 10);
• Futuristen in Nederland: DFS & Top 5;
• Voordelen van toekomstonderzoek;
• Tips en methoden, zoals scenarioplanning en andere tips;
• Ontwikkelingen (10x);
• Nadelen;
• Impact op domeinen bedrijfsleven, gezondheidszorg, onderwijs en overheid;
• Conclusie;
• Boekentips, interviews en mindmap;
• Huur mij in als spreker of adviseur.

Tot slot deel ik een lijst met bronnen zoals de genoemde boeken en artikelen. Laat ook een reactie achter als je een vraag of opmerking hebt!

Lijst met bekende internationale futurologen.

Futuristen top 10 internationaal

Wat zijn bekende futuristen in Nederland en in het buitenland?

Ik begin met het buitenland. De wereldwijde beroepsvereniging voor futuristen is de Association of Professional Futurists. Hieronder een lijst in willekeurige volgorde met daarin ook links naar hun nieuwsbrieven, boeken of podcasts die ik zelf graag volg om op de hoogte te blijven.

• Professor Amy Webb (VS): eigenaar Future Today Institute. Ze brengen jaarlijks een invloedrijk (en volledig) rapport uit over de belangrijkste ontwikkelingen. Hun nieuwsbrief is ook een aanrader.
• Kevin Kelly (VS) heb ik zelf een keer ontmoet toen hij in het voorjaar van 2017 een lezing gaf bij de STRP Biënnale in Eindhoven.
• Gerd Leonhard (ZWI) schreef het boek Technology vs. Humanity. Dit boek heeft mijn denken over het toekomst behoorlijk beïnvloed. Iets verderop staat een interview dat ik met hem had.
• Glen Hiemstra (VS) is een emeritus futurist met veel ervaring.
• Nikola Danaylov (CAN) is de host van podcast Singularity.FM
• Bartalan Mesko MD Phd (HON). Hij heeft de blog The Medical Futurist en richt zich op de (toekomst van de) gezondheidszorg.
• Liselotte Lyngso (DEN). Zij noemt zichzelf een ‘Future Navigator’.
• Azeem Azhar (ENG). Maakt wekelijkse nieuwsbrief Exponential View en heeft een gelijknamige podcast.
• Anne Lise Kjaer (ENG). Zij positioneert haarzelf als ‘Future Narrator’.
• Ray Kurweil (VS) werkt bij Google is vooral bekend vanwege zijn ideeën rond het transhumanisme.

Ken jij nog een andere goede internationale futurist? Laat onder dit artikel een reactie achter!

Futuristen Nederland

Wie zijn bekende futuristen in Nederland? In Nederland zijn futuristen aangesloten bij de Dutch Future Society. Hier ben ik zelf ook lid van.

Dit is een lijst met bekende futuristen in Nederland, met een korte beschrijving. De volgorde is willekeurig.

• Loes Damhof, docent Hanze Hogeschool en Unesco Chair Futures Literacy;
• Peter van der Wel, schreef het boek Toekomst Verkennen (met Freija van Duijne);
• Reon Brand, onderzoeker bij Philips Design;
• Tessa Cramer, lector bij Fontys Hogescholen;
• Roanne van Voorst, vaak aangeduid als ‘antropoloog van de toekomst’;
• Ikzelf *

*) Wil jij mij inhuren als futurist voor een lezing, webinar of workshop? Neem dan direct contact met me op en doe een aanvraag!

Wat zijn de voordelen van toekomstverkenningen en/of het werken met een futurist?

Voordelen

Waarom zou je aan de slag gaan met toekomstonderzoek? Hoe kan een futurist je bedrijf of organisatie helpen?

In 2018 publiceerden René Rorbeck René Rohrbeck en Menes Etingue Kum hun paper Corporate foresight and its impact on firm performance: A longitudinal analysis over de methoden en opbrengsten van toekomstverkenningen.

Zij stellen dat:

• Bedrijven die zich actief bezig houden met strategische toekomstverkenningen zijn gemiddeld 33% meer winstgevend;
• Deze bedrijven groeien gemiddeld 200% harder dan de concurrentie;
• De toekomstverkenningen helpt de bedrijven om de planning te verbeteren, nieuwe markten te vinden en zorgt bovenal voor een flexibele mindset bij de leidinggevenden.

Verderop in dit artikel geef ik een aantal tips hoe je deze capaciteiten in een organisatie kan versterken. Zo kun je aan de slag met scenarioplanning.

Wat zijn methodes om met toekomst-onderzoek en -verkenningen aan de slag te gaan?

Tips en methoden

Er zijn een aantal methoden om in je organisatie met de toekomst aan de slag te gaan:

• Scenarioplanning
• Andere tips

Scenarioplanning

Scenarioplanning is een instrument waarbij je scenario’s ontwikkelt om de toekomst de verkenning. In de workshops scenarioplanning die ik zelf begeleid, zeg ik altijd dat het doel van de scenario’s niet is om de toekomst te voorspellen. Scenario’s zijn bedoeld om te informeren, te inspireren en te confronteren.

Het doel van de scenario’s is juist om los te komen uit het hier en het nu, door actief na te denken over de toekomst. Daarbij neem je data en trendlijnen uit het verleden wel mee, maar het is juist belangrijk om ook onverwachte gebeurtenissen mee te nemen. Het vraagt om een combinatie van strategisch nadenken met verbeeldingskracht.

Voorbeelden

Het bekendste voorbeeld van het nut van scenarioplanning is Shell. Dit bedrijf geldt als een van de grondleggers van deze methode. In de jaren zestig begreep directeur Pierre Wack dat het management zelf moest nadenken, in plaats van zich te laten leiden door voorspellingen. Met zijn team schreef Wack een aantal verhalen over hoe de wereld zou veranderen. Het management besprak de verhalen: hoe zou hun huidige strategie werken, moeten ze die aanpassen en zo ja, hoe dan?

Door scenarioplanning was Shell als enige voorbereid op een daling van de olieprijs.

Pierre Wack, directeur

De legende is dat Shell op die manier het enige oliebedrijf was dat voorbereid was op een daling van de olieprijs. Toen dit tot ieders verassing in 1973 gebeurde, konden ze snel handelen. Zij waren immers voorbereid.

Zelf ben ik betrokken (geweest) bij de volgende projecten:

• Bij de Rabobank gingen een groep medewerkers van diverse afdelingen en met andere functies aan de slag met drie scenario’s. In de eerste ronde besprak elke groep met elkaar wat een scenario betekent voor de wereld, de mensheid en de bank. In de tweede ronde koos elke groep een uitdaging. Wat zijn mogelijke oplossingen? Welke (toekomstige) technologie kan daar een bijdrage aan leveren? Wat is de rol hierin voor de bank? Welke keuzes moet de bank dan nu maken?

• Bij Politie Nederland begeleidde ik een sessie voor het project Next Generation. In groepen gingen de agenten aan de slag om op basis een van aantal ontwikkelingen een dag in het leven van een politieagent in 2040 te schetsen.

Het is belangrijk dat we up to date blijven met onze kennis over technologische ontwikkelingen, zoals kunstmatige intelligentie, de metaverse en biotechnologie.

Deelnemer aan de workshop bij Politie Nederland

• Bij het Venture Centre van de Hogeschool van Amsterdam werken studenten aan hun innovatieve startup. In de workshop gingen zij actief aan de slag met de vraag hoe klanten over 10 jaar hun product of dienst gebruiken. Na hun uitwerking gaven ze hier een korte pitch over aan de andere groepen.
• Op de KNVB Campus verzorgde ik voor Topsport Community samen met professor Nico van Yperen van de Rijksuniversiteit Groningen een workshop over de toekomst van contact. We gebruikten hiervoor een specifieke vorm: de pre-mortem.

Heb je interesse in een workshop scenarioplanning bij je organisatie? Neem contact op en doe een boekingsaanvraag!

Andere tips

Naast het werken met scenarioplanning zijn een aantal andere manieren om actief met de toekomst bezig te zijn binnen jullie organisatie.

• Paul Schoemaker en Philip Tetlock deden binnen Intelligence Advanced Research Projects Activity (IARPA) onderzoek naar de factoren die het succes van toekomstvoorspellingen verhoogt. Zij concluderen dat de volgende activiteiten het toekomstvermogen van een organisatie kan verbeteren: training in statistiek en cognitieve vooroordelen, het bespreken van de verkenningen in teams, het bijhouden van de uitkomsten van verkenningen en het geven van periodieke feedback.
• Een andere tip is om gesprekken over de toekomst regelmatig te agenderen in overleggen van het management of de directie. Periodiek bespreek je dan met elkaar wat de lange termijn visie is, wat relevante ontwikkelingen zijn om in de gaten te houden en wat voor gevolgen dit heeft voor de strategie.
• Gerelateerd aan het vorige punt: je kan de toekomst een plek te geven in de directieteam, door het aanstellen van een Chief Futurist Officer (CFuO). Zijn of haar rol is om signalen voor verandering te onderzoeken en deze in te brengen in overleggen met de collega’s. In Nederland is deze rol vaak belegd bij een manager innovatie, een afdeling strategie of een team die zich bezig houdt met toekomstverkenningen.

Wil je met mij sparren over deze tips of kijken hoe ik jullie hiermee kan helpen, neem dan contact met me op.

In dit deel beschrijf ik 10 belangrijkste ontwikkelingen voor de toekomst.

Toekomst ontwikkelingen (10x)

Wat zijn de belangrijkste trends voor de toekomst? Gerd Leonhard beschrijft 10 zogenaamde megatrends in zijn boek. Eerder schreef Kevin Kelly in zijn boek The Inevitable over 12 onvermijdbare ontwikkelingen. De lijst van Leonhard heb ik als uitgangspunt genomen. Tussen haakjes staat de originele Engelse term als ik geen Nederlandse vertaling kon bedenken die de lading volledig dekt.

1. Digitalisering
2. Mobilisering (mobilization)
3. Interactie (screenification)
4. Direct (disintermediation)
5. Transformatie
6. Intelligentie (intelligization)
7. Automatisering
8. Virtualisatie
9. Anticipatie
10. Robotisering

In de onderstaande lijst heb ik de deze gecombineerd en een korte beschrijving geschreven.

Digitalisering & mobilisering

#1 Digitalisering. Alles wat gedigitaliseerd kan worden, zal gedigitaliseerd worden. Eerst was het post, daarna muziek, films, boeken en kranten, gevolgd door geld, verzekeringen en transport. Het belangrijkste effect van digitalisering is dat het een stuk goedkoper wordt of zelfs gratis.

#2 Mobilisatie. Alles wordt mobiel. Onze interactie met computers wordt onzichtbaar en alomvattend. Onderzoeksbureau Gartner legt dit treffend uit: ‘Sync me, know me, track me, see me, hear me, understand me and be me. That’s where mobilization is taking us.’ Onze interactie met computers zal daarmee ook veranderen. We zullen het steeds dichter op (of in) ons lichaam dragen en de technologie bedienen via onze stem, aanraking, houding of kunstmatige intelligentie.

Sync me, know me, track me, see me, hear me, understand me and be me. That’s where mobilization is taking us.

Gartner (onderzoeksbureau)

Interactie & direct

#3 Interactie. We gaan steeds meer communiceren via schermen. Dit is al een veel langer lopende trend. Kranten en magazines lezen we op tablets. In plaats van bellen gebruiken we Skype of andere vormen van videobellen. Auto’s hebben geen hendels en knoppen meer, maar alleen veel schermen.

Een andere vorm is Virtual Reality (VR) en Augmented Reality (AR), waarbij we via lenzen en brillen ons kunnen onderdompelen in een andere wereld (VR) of een laag over de werkelijkheid krijgen te zien (AR).

#4 Direct. Dit staat voor de ontwikkeling waarbij er geen distributeur of tussenpersoon meer nodig is. Een voorbeeld is de muziekindustrie. Met diensten zoals Spotify en YouTube is de rol van de muziekmaatschappij geminimaliseerd.

Naar verwachting zal blockchain technologie hier een belangrijke rol in gaan spelen, waarbij de eerste tekenen de cryptovaluta zoals bitcoin zijn.

Transformatie & Intelligentie

#5 Transformatie. Deze term staat voor iets anders dan verandering of innovatie. Het gaat letterlijk om iets anders worden. Neem de auto-industrie. Waarschijnlijk is de focus van autofabrikanten straks niet meer het maken van auto’s (een product), maar het verzorgen van mobiliteit (een dienst).

#6 Intelligentie. Kevin Kelly noemt dit de drijvende kracht achter de volgende industriële revolutie. Elke object in onze omgeving zal verbonden worden met het internet. Het zal continu de omgeving meten met sensoren, informatie ontvangen en terugsturen. Deze objecten zijn intelligent door slimme algoritmes of neurale netten. In mijn artikel over kunstmatige intelligentie heb ik de overeenkomsten en verschillen verder uitgewerkt.

Automatisering & virtualisatie

#7 Automatisering. Dit hangt samen met de vorige trend van intelligentie. Automatisering staat voor een ontwikkeling waarin we bepaalde processen kunnen inrichten zonder menselijke tussenkomst. Dit kan zorgen voor een hoge mate van efficiency en effectiviteit.

Dit heeft een grote impact op het werk van mensen. Volgens een onderzoek van de Oxford Martin School uit 2013 zal 50% van alle banen in de komende 20 jaar verdwijnen door automatisering.

#8 Virtualisatie. Dit staat voor het concept om een niet-fysiek exemplaar van iets te hebben. De eerste ontwikkelingen op dit gebied zijn bijvoorbeeld dat veel applicaties niet meer op je laptop of desktop draaien, maar dat je daar toegang toe hebt via het internet.

Een andere vorm hiervan is het 3D-printen van materialen, zowel kunstmatig als biologisch. In de toekomst heb je thuis een 3D-printer staan die je nieuwe stoel kan printen doordat je de materialen in huis hebt en een model hebt gedownload van een online platform.

Anticipatie & robotisering

#9 Anticipatie. Deze ontwikkeling wordt voor een belangrijk deel gestuwd door de ontwikkeling van intelligentie (#6). We raken eraan gewend om informatie op tijd te krijgen. Slimme software probeert ons gedrag en onze behoeften te voorspellen. Op persoonlijk niveau zijn dit apps zoals Google Now en de slimme thermostaat van Nest.

Op een ander niveau wekt deze ontwikkeling de interesse van de overheid, de politie en veiligheidsdiensten. Met behulp van big data geeft de software aan waar agenten het best kunnen surveilleren. Dit is predictive policing. In de film Minority Report is deze ontwikkeling tot het extreme doorgevoerd. Daar kun je opgepakt worden voordat je een misdrijf begaat.

#10 Robotisering. Robots zijn de meest in het oog springende manifestaties van de voorgaande ontwikkelingen. Overal in ons leven zullen we gebruik maken van robots, zoals we nu ook al slimme apps in onze smartphone gebruiken – tot aan robots in fabrieken, in de gezondheidszorg en het onderwijs.

In dit deel richt ik me op de mogelijke nadelen en de impact op ons als mens van de 10 ontwikkelingen.

Nadelen

Niet alle ontwikkelingen zijn per saldo positief. De auteur William Gibson zegt het wel treffend: ‘Technologie is moreel neutraal tot het moment dat we het gaan gebruiken.’ Neem interactie (#3). Nu kampen we al met problemen zoals smartphoneverslaving of een te grote afhankelijkheid van deze technologie.

De mobilisering (#2) heeft nu ook al negatieve consequenties. Leonard: ‘Hiermee worden we ook steeds meer traceerbaar, naakt, voorspelbaar, gemanipuleerd en uiteindelijk programmeerbaar.’

Technologie is moreel neutraal tot het moment dat we het gaan gebruiken.

William Gibson, auteur

Op het moment dat we schermen en beelden nog meer toelaten in ons leven, kan dat desoriënterend en verslavend zijn. Wat als je in de virtuele wereld het perfecte leven hebt en het echte leven veel problemen hebt? Het lijkt op de film Ready Player One. In hoeverre is dat science fiction of is het als ‘science fact’?

Een andere ontwikkeling waar nu veel misstanden in voorkomen, zit in de platformen die direct contact tussen leverancier en consumenten of consumenten onderling bewerkstelligen (#4). Er is veel kritiek op hoe Uber de chauffeurs behandelt of de impact die een platform zoals Airbnb heeft op steden.

Verantwoordelijkheid loslaten

De grootste uitdagingen liggen misschien wel op het vlak van de automatisering (#7). Gaan we verantwoordelijkheden uit handen geven aan algoritmes en technologie. In zijn boek beschrijft Leonhard een paar voorbeelden. In plaats van op bezoek gaan bij je ouders, ga je Skypen. We gaan blind af op aanbevelingen van slimme algoritmes, bijvoorbeeld welk boek we moeten lezen, film we moeten kijken of bij welk restaurant we gaan eten.

Wat als we ons bewustzijn afstaan aan computers waarbij machines ons moraal, onze normen en waarden beoordelen.

Steven Tallbot, auteur

Auteur Steven Tallbot schetst een donker scenario: ‘Wat als we ons bewustzijn afstaan aan computers waarbij machines ons moraal, onze normen en waarden beoordelen?’ Volgens mij is dit één van de belangrijkste taken die we nu hebben. Hoe zorgen we dat we niet alles automatiseren? Wat is de reden om iets te automatiseren? Wat kunnen we als mens (nog steeds) beter zelf?

Niet gratis

De eerste ontwikkeling is digitalisering. Maar alles wat digitaliseert, dat wordt op den duur gratis en overvloedig. Neem de encyclopedie. Vroeger moest je geld sparen voor een exemplaar van de Encyclopedia Brittanica of de Winkler Prins. Tegenwoordig is veel meer kennis gratis toegankelijk via Wikipedia.

In zijn boek The Inevitable schetst Kevin Kelly een aantal scenario’s waar nog wel een premie of geldbedrag tegenover zal staan. Hieronder heb ik de scenario’s opgesomd met een kort voorbeeld.

1. Directheid, zoals een film zien zodra deze uitkomt;
2. Personalisatie, zoals een medicijn die is afgestemd op je genenset;
3. Interpretatie, zoals hoe informatie over je genetica kunt toepassen;
4. Authenticiteit, zoals een origineel schilderij van een kunstenaar in plaats van een kopie;
5. Toegang, zoals je Spotify kan gebruiken om naar alle muziek ter wereld te luisteren;
6. Belichaming, zoals wanneer je naar een liveoptreden gaat in plaats van naar de livestream te kijken;
7. Patronage, zoals wanneer je een maker steunt vanwege het werk dat hij of zij doet;
8. Ontdekken, zoals een restaurant recensent die gespecialiseerd en ervaren is in het keuren van restaurants.

Als je naar deze lijst kijkt: ben jij straks nog steeds in staat om geld te krijgen voor het werk dat je doet of de producten en diensten die je maakt binnen je onderneming?

Wat bij mij verder nog is blijven hangen van het boek van Kevin Kelly zijn twee andere dingen die niet zullen verdwijnen. Beide zijn in hun diepe essentie menselijk, namelijk vertrouwen en verhalen. Vertrouwen kun je niet downloaden en kopiëren, maar moet je over tijd verdienen. Hetzelfde geldt voor verhalen. Het medium waarop we verhalen vertellen en tot ons nemen zal veranderen, maar verhalen op zichzelf verdwijnen niet. Dat zit heel diep in ons evolutionair systeem.

Impact op mens

Arthur C. Clarke is één van de bekendste futuristen. Hij zei: ‘Elke voldoende geavanceerde technologie onderscheidt zich niet meer van pure magie.’ Neem je eigen leven op dit moment. Eigenlijk is het pure magie dat we via internet toegang hebben tot alle informatie van de wereld, met onze smartphone kunnen luisteren naar miljoenen uren muziek, en feilloos de weg kunnen vinden met een navigatieapp.

Elke voldoende geavanceerde technologie onderscheid zich niet meer van pure magie.

Arthur C. Clarke, futurist

De mogelijkheden van technologie nemen alleen nog maar exponentieel toe en vermengen zich met elkaar. Leonhard schrijft heel treffend: ‘Het gaat straks niet meer om de vraag of iets kan, maar hoe, waar, wanneer en waarom.’ De vraag over wat we als mens, als maatschappij en als land willen wordt steeds belangrijker. Om die reden denk ik niet dat ethiek, politiek en filosofie overbodig worden. Het wordt wat mij betreft belangrijker! Daarover schrijf ik later in dit artikel meer.

Toepassing

Wat moeten wij als mensheid met deze ontwikkelingen? Dat iets kan, hoeft niet te betekenen dat we het daarom moeten doen. Gerd Leonhard doet hier in zijn boek een aanzet voor. Volgens hem draait het straks om menselijke vaardigheden, zoals creativiteit, compassie, originaliteit, verantwoordelijkheid, communicatie, inlevingsvermogen en empathie.

De menselijke ziel moet blijven heersen over technologie.

Albert Einstein, natuurkundige

Dit is de enige manier waarop we verstandig met technologie kunnen blijven omgaan. Eerder zei Albert Einstein het ook al mooi: ‘De menselijke ziel moet blijven heersen over technologie.’ Wellicht is dit een ouderwetse humanistische blik op de wereld, waarbij de mens het middelpunt van alles is.

Maar is er een uitknop op deze ontwikkelingen of hebben we al iets in gang gezet dat niet meer te stoppen is? Denk hierbij aan de ontwikkeling van de atoombom, een vergelijking die regelmatig wordt gemaakt door onder andere filosoof Sam Harris.

Bewustzijn

Een andere richting is namelijk dat machines ook ooit empathie, compassie en een holistische blik kunnen hebben. Waarschijnlijk kunnen ze beter dan wij straks menselijke interactie meten. Nu is er software voor gezichtsherkenning die emoties beter kunnen aflezen dan dat wij als mensen kunnen. Maar kan die software dan ook menselijke interactie simuleren, zoals in de film Ex Machina?

Krijgen computers ooit een bewustzijn? We weten überhaupt zelf helemaal niet of bewustzijn, de ziel of het hogere bewustzijn daadwerkelijk bestaat en waar het zich dan in ons lichaam bevindt. Zo nam ik deel aan een panelgesprek over langer leven waar het ook ging om cryonisme [link onderin]. Een deel van de mensen die zich hebben ingevroren, hebben dat alleen met hun hoofd gedaan.

Als ze weer tot leven worden gewekt en op een kunstmatig lichaam worden geplaatst, zijn ze dan wel hetzelfde? Of denken we dat we een ziel hebben, maar zijn dat eigenlijk biologische, chemische en elektrische processen in onze hersenen die we niet kunnen begrijpen?

In dit deel ga ik op de impact van de 10 ontwikkelingen op een aantal domeinen.

Impact (4x)

Futuroloog spreker. Tegenwoordig word ik steeds vaker ingehuurd om bij bedrijven en instellingen te vertellen over de impact van deze ontwikkelingen. Ik richt me dan met name op de volgende domeinen:

1. Bedrijfsleven
2. Zorg
3. Onderwijs
4. Overheid

De invloed van de eerder genoemde ontwikkelingen op deze domeinen heb ik hieronder proberen te schetsen. Ik moet daarbij wel het voorbehoud maken dat het vergezichten zijn van lijnen die ik op dit moment zie en doortrek. Het is heel waarschijnlijk dat de toekomst er anders uitziet, maar het zet je hopelijk wel aan het denken!

1 Bedrijfsleven

Wat is de impact van deze ontwikkelingen op het bedrijfsleven? De meest in het oog springende ontwikkeling is transformatie (ontwikkeling #5). Dit betekent dat bedrijven en organisaties steeds moeten nadenken wat voor toegevoegde waarde ze leveren om relevant te blijven. Daarnaast vraagt het van ze om de omgeving te scannen naar tekenen van onbekende concurrenten.

In het recente verleden is de stormachtige opkomst van Apple met de invoering van de iPhone het meest sprekende voorbeeld. Dit liet zijn sporen na bij onder meer telefoonfabrikanten zoals Nokia en Ericson. In nabijheid van dit voorbeeld; Kodak werd verrast door mogelijkheden van digitale fotografie (eerst apart en later als functionaliteit in smartphones). De muziekindustrie wist zich niet goed raad met de opkomst van Napster en online streaming diensten, zoals Spotify.

Diensten

Een ander gevolg sluit aan op het voorbeeld van Spotify. Naarmate steeds meer dingen worden gedigitaliseerd, worden ook steeds meer industrieën dienstgericht in plaats van productgericht. Platen, muziektapes en CD’s werden vervangen door online abonnementen voor alle types muziek. Een voorbeeld dat nu opkomt is mobiliteit als een dienst, met voorbeelden zoals Uber en Lyft.

Tot slot, een derde gevolg is dat er tegenbewegingen ontstaan. Als ik tijdens lezingen en presentaties vertel dat het in 2050 verboden is om zelf auto te rijden, dan worden er soms mensen boos. Ik reageer dan dat er aparte circuits zullen zijn waar je kan autorijden. Een andere tegenbeweging is dat offline leven een nieuwe luxe wordt. In een wereld waarin je altijd verbonden bent, ga je straks betalen om even niet online te zijn.

2 Futurist zorg

Volgens Gerd Leonhard zijn kunstmatige intelligentie en genetische modificatie de twee belangrijkste technologische ontwikkelingen. Beide ontwikkelingen hebben een massieve impact op de toekomst van de zorg. Eerder schreef ik een uitgebreid artikel over innovatie in de zorg en zorgtechnologie.

Wat betreft genetische modificatie is de invloed direct: medisch specialisten zijn straks mogelijk in staat om genetische aandoeningen blijvend te genezen. Dit kan zeker in gevallen waar een aandoening direct te relateren aan één gen, zoals sikkelcelanemie, een erfelijke vorm van bloedarmoede. In plaats van medicatie of andere behandelingen, zijn medici straks hiermee in staat om relatief eenvoudig bepaalde aandoeningen voor altijd te verhelpen.

Digitalisering

Een andere belangrijke ontwikkeling die speelt in de zorg is de toenemende digitalisering (ontwikkeling #1). Hierover sprak ik met Zayna Khayat van het REshape Center van het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen. Volgens haar is de gezondheidszorg in vergelijking met andere domeinen nog het minst gedigitaliseerd. Hoe meer aspecten van de zorg worden gedigitaliseerd, hoe meer andere technologieën hier op kunnen voortbouwen.

Neem kunstmatige intelligentie (ontwikkeling #6). Dit wordt steeds meer gebruikt door artsen en specialisten, bijvoorbeeld voor het destilleren van vakliteratuur en voor het analyseren van ziektebeelden. Zo zijn er voorbeelden bekend waarbij kunstmatige intelligentie beter is in het analyseren van de huid, op vormen van huidkanker, dan dermatologen.

De digitalisering van de vakliteratuur en afbeeldingen, bijvoorbeeld van de afdeling radiologie, maakt het mogelijk dat kunstmatige intelligentie de medisch specialisten hierbij kan helpen.

Patiëntendata

Naast afbeeldingen is nog veel meer data van patiënten beschikbaar en gaan patiënten dat ook in toenemende mate steeds meer zelf verzamelen. Ik spreek regelmatig bij zorginstellingen en ziekenhuizen, waarbij ik mezelf introduceer als patiënt uit de toekomst.

Ik heb namelijk mijn DNA laten analyseren, doe dagelijkse metingen van een aantal gezondheidsindicatoren en draag een chip in mijn hand. Doordat ik over een langere termijn metingen heb gedaan, is dit een meer valide en betrouwbaarder beeld van mijn gezondheid dan wanneer ik bij de dokter of in het ziekenhuis één enkele meting krijg.

Eigendom

Het eigendom, het beheer en toegang tot medische data in bijvoorbeeld het elektronisch patiëntendossier is nog steeds een uitdaging voor veel zorginstellingen. Blockchain technologie kan hier een oplossing voor zijn, in 2018 heb ik dit verkend tijdens onder meer de Blockchaingers Hackaton in Groningen.

Mijn ideaal zou zijn dat de eigendom tot mijn gezondheidsdata staat geregistreerd in de blockchain, waarbij ik zelf delen van mijn data kan vrijgeven voor bepaalde gebruikers. Zo mag bijvoorbeeld mijn huisarts straks alle gegevens in zien, mijn verzekeraar alleen de basisdata en mijn sportcoach mijn voedselinname en calorieverbruik.

3 Futurist onderwijs

Het onderwijs wordt op meerdere manieren geraakt door de eerder genoemde ontwikkelingen. Overigens staat er een uitgebreid artikel over innovatie in het onderwijs op mijn blog.

In een wereld waarin mensen honderden jaren oud worden, heb je wellicht ook meerdere carrières. Een leven lang leren krijgt dan een heel andere betekenis dan het nu heeft. Een andere ontwikkeling is dat er steeds meer middelen beschikbaar zijn, zoals virtual reality om mee te leren, te spelen en te experimenteren (ontwikkeling #8).

Basiskennis

Ik denk dat bepaalde basiskennis nog steeds onderwezen moet worden zoals taal en rekenen. Maar in een wereld van technologie en software moeten kinderen wellicht ook leren te programmeren en te coderen. Er gaan nieuwe beroepen ontstaan. Zo hadden we 20 jaar geleden ook niet bedacht dat er nu appontwikkelaars zouden zijn. Wellicht hebben we dan ‘algoritme ontwikkelaars’ en ‘robot persoonlijkheid trainers’. Daar moet het onderwijs actief op inspelen.

In een wereld waarin met kunstmatige intelligentie (bijna) alle antwoorden beschikbaar zijn, wordt het stellen van vragen essentieel. Net zoals klooien, experimenteren, innoveren, falen en oefenen. Dit zijn allemaal activiteiten die een computer of robot, gericht op efficiency en effectiviteit, niet zo goed kan.

Maar die activiteiten zijn wel essentieel om te groeien en te leren. Zelf denk ik aan de manieren waarop ik het beste leer: niet door het te lezen of te horen, maar door het te ervaren, fouten te maken en daarop te reflecteren.

Vaardigheden

Om dit te blijven leren zijn eigenschappen zoals nieuwsgierigheid, passie en verbeeldingskracht belangrijk, net zoals sociale vaardigheden, emotionele intelligentie en kritisch nadenken. Dit zijn bij uitstek vaardigheden die een mens bezit en kan overdragen door een scholier te begeleiden, te coachen en hem of haar te laten falen.

Om die reden denk ik dat het vak van leraar niet gaat verdwijnen, het gaat alleen wel veranderen. Dit is ook het voorbeeld dat Kevin Kelly aanhaalt als het bijvoorbeeld gaat om schaken. De beste schaker is geen mens of computer, maar een centaur. Dat is een team van grootmeesters met kunstmatige intelligentie.

In deze combinatie gaan leraren samenwerken met kunstmatige intelligentie in de vorm van robots. De robot begeleidt leerlingen op een individueel leerpad in een eigen tempo, waarbij de rol van de leraar steeds meer komt te liggen bij het opleiden in menselijke vaardigheden en capaciteiten.

Hersenimplantaat

De rol van genetische modificatie en hersenimplantaten is hierin nog spannender. Is het straks mogelijk om op bestelling een superslim kind te krijgen, dat op een bepaald moment ook een hersenimplantaat (zoals de visie van Neuralink) krijgt waarbij hij of zij direct toegang heeft tot alle kennis in de wereld? Wat betekent onderwijs dan nog?

Juist dan is ethiek nog belangrijker, samen met de eerder genoemde vaardigheden en competenties. Kinderen moeten leren wat ze met al deze immense vermogens kunnen doen, hoe ze dat voor hun eigen leven, voor de mensen om zich heen en voor de maatschappij en de wereld zo goed mogelijk kunnen inzetten.

4 Futurist overheid

Publieke instellingen en de overheid zelf zitten midden in de veranderingen. Eén van mijn opdrachtgevers bij een provincie zei het wel treffend: ‘De wereld om ons heen verandert in een hoog tempo. Wij als overheid moeten daarin mee om relevant te blijven.’ Dit geldt op diverse aspecten, bijvoorbeeld de toename van big data door sensortechnologie en door burgers die hun data delen met de overheid.

Wat betekent de versnelling en samensmelting van technologieën voor de rol van de overheid? In mijn artikelen over technologie in de overheid en de smart city werk ik dit verder uit.

Rol overheid

De taak van de overheid is om wet- en regelgeving op te stellen, dit uit te voeren en te handhaven. Publieke waarden zoals privacy, (digitale) veiligheid en democratie kunnen in het geding komen door de doordenderde technologie. Maar juist als die technologie doordendert, dan moet de overheid nadenken hoe wet- en regelgeving relevant kan blijven of hoe ze op een andere manier kunnen borgen dat publieke waarden beschermd blijven.

Om die reden denk ik niet dat politiek irrelevant wordt. Het is en blijft voorlopig nog een menselijke, maatschappelijke, ethische en politieke afweging hoe we al die technologie willen toepassen.

Het is niet makkelijk. De relatie tussen de taken van de overheid en politiek met wetenschappelijk en technologie is treffend verbeeld in de onderstaande illustratie.

Pensioen

Ook op andere domeinen liggen er veel vragen: hoe moeten we omgaan met ons huidige pensioenstelsel als er technologieën beschikbaar komen waarmee we 200 of 300 jaar oud worden? Wat betekent dit voor het onderwijssysteem en voor instituties zoals het huwelijk?

Wat hiermee samenhangt is de vraag welke rol voor de overheid er nog overblijft, zeker op nationaal niveau. Grote (technologie) bedrijven zoals Facebook en Google opereren wereldwijd. Kan jij je als land nog onttrekken aan hun invloed? Een andere bedreiging is de uitholling van de financiële positie van overheden doordat steeds meer arbeid (en daarmee belasting op arbeid) verdwijnt. Om die reden wordt er nagedacht en geëxperimenteerd met ideeën zoals het basisinkomen.

Ontregelend

Al deze ontwikkelingen voelen ontwrichtend. Dit zei Arie van Bellen, directeur van ECP, op het Brave New World Conference 2017 in Leiden: ‘Technologie is ontregelend. Instellingen zoals scholen, de gezondheidszorg en de politiek zijn niet aangepast aan de nieuwe realiteit.’ Volgens hem heeft geen zin om daar tegenin te ontwikkelen, maar het gaat om een verantwoordelijk gebruik van nieuwe technologie.

In de zaal reageerde iemand: ‘Het is erg naïef om te veronderstellen dat politici of onderwijzers aan kinderen kunnen uitleggen hoe ze verantwoordelijk met technologie moet omgaan.’ De vraag of er een antwoord is: ‘Net als bedrijven zichzelf continu moet aanpassen, geldt hetzelfde voor de overheid en de politiek. Dat is niet simpel.’

Wat is mijn conclusie?

Conclusie

Wat moet je als persoon of als organisatie met de beelden en toekomstvisies zoals in dit artikel? Misschien denk je wel: ‘We moeten dit stoppen!’ Volgens mij is dat een leuke gedachte, maar ook naïef. De trein van technologie dendert namelijk door, of je wil of niet.

Om nog eens terug te komen op de uitspraak ‘Het gaat straks niet meer om de vraag of iets kan, maar hoe, waar, wanneer en waarom’. Vooruitgang is aan de andere kant ook niet iets wat ons overkomt. Het is niet een spel waarin we achterover hangen en passief alles laten gebeuren.

Iedereen heeft er invloed op, zowel in je individuele acties als ook de invloed die je hebt op grotere machten zoals de politiek, het maatschappelijke debat, religieuze instellingen en ideologieën. Hoe ik kijk naar ons gebruik, ten goede of ten kwade van al deze ontwikkelingen, verschilt per dag.

Dystopie

Dat ik soms negatief ben, komt door 2 dingen. Ten eerste is één van de ijzeren wetten van de geschiedenis is dat luxe zich vaak ontwikkelt tot noodzaak en dan weer nieuwe verplichtingen schept. In zijn boek Sapiens schrijft Harari: ‘Zodra mensen gewend raken een bepaalde luxe, gaan ze die voor lief nemen.’ Dit geldt niet alleen voor de mensheid, maar ook voor de individuele mens.

Ten tweede zijn wij als Homo Sapiens ecologische seriemoordenaars. Door de eeuwen heen, zelfs lang voor de agrarische revolutie (10.000 jaar geleden) waren we al de dodelijkste soort op aarde. Nu met de opwarming van de aarde versnelt het tempo waarin we dit doen eigenlijk alleen maar.

Straks zijn we door alle genoemde ontwikkelingen nog veel krachtiger. Wat gebeurt er dan?

Utopie

Soms denk ik dat de toekomst overwegend positief is. Door genetische modificatie, kunstmatige intelligentie, biohacking en andere technologieën zijn we als mens in staat om ziektes te genezen, langer te leven en mogelijk naar andere sterrenstelsels te reizen. Niet dat alles alleen maar positief is, maar ik geloof in de kracht van mensen om hier de juiste afwegingen in te maken en te experimenteren.

Ik geloof ook, hoe naïef het misschien ook is, in het vermogen van de mens om goed te handelen en, mocht het onverhoopt misgaan, in het vernuft van de mens om het te herstellen. Zo hebben we ons ook ooit ontwikkeld vanuit de Afrikaanse savanne tot waar we nu zijn.

Een andere reden is de geschiedenis. De huidige tijd waarin we nu leven is nog nooit zo goed geweest. Er is in vergelijking met het verleden nog nooit zoveel welvaart geweest, we zijn nog nooit zo gezond geweest en er zijn nog nooit zo weinig oorlogsslachtoffers gevallen.

Door te blijven proberen en een nieuwsgierige en onderzoekende houding aan te nemen, kunnen we de vooruitgang voor een groot gedeelte zelf kunnen beïnvloeden. Welkom in de toekomst!

BONUS! In dit deel: extra achtergrondinformatie zoals boekentips en interviews.

Boekentips

In het artikel heb je al een aantal boekentips kunnen lezen, onder meer:

• Boek Gerd Leonhard
• Boek Kevin Kelly
• Boek Yuval Harari

Graag voeg ik er nog een boek aan toe, maar deze gaat (verrassend genoeg) over het verleden.

Zwaarden, paarden en ziektekiemen

Jared Diamond heeft met het boek Zwaarden, paarden en ziektekiemen mijn beeld van de wereld op zijn kop gezet. Hij beschrijft hoe de ontwikkeling van volken en continenten in de afgelopen eeuwen het gevolg is geweest van diverse ecologische factoren en toeval. 

De huidige macht van het Westen is bijvoorbeeld te verklaren door de hoeveelheid makkelijk te domesticeren gewassen en dieren, in combinatie met nog een aantal andere geografische factoren. Deze voorsprong leidde tot een aantal andere factoren (zoals het ontstaan van bepaalde ziektekiemen, de ontwikkeling van het schrift en politieke organisatie) wat de dominantie over de wereld versnelde.

Om naar de toekomst te kijken helpt het om naar het verleden te kijken. Hoe snel een regio innoveert is niet inherent aan de cultuur of andere kenmerken van een volk. Verder is het hoofdstuk over innovatie en technologie razend interessant. Diamond komt tot de conclusie dat technologie zich cumulatief ontwikkelt en niet zozeer ‘via afzonderlijke heroïsche wapenfeiten’. Hij noemt dit een autokatalytisch proces. 

Of neem de adoptie en acceptatie van technologie. Dit is afhankelijk van een aantal factoren, waaronder de vergelijking met eerdere technologie (het verschil moet overbrugbaar zijn voor gebruikers), sociale waarden en aanzien, belangen van gebruikers en waarneming (anderen een technologie zien gebruiken maakt dat je het zelf ook sneller doet).

Interviews

Bekijk hier mijn interview met de Duitse futurist Gerd Leonhard. We spraken over technologische ontwikkelingen, de kansen die dit biedt en de (maatschappelijke) uitdagingen die het brengt.

Het televisieprogramma The Future is Bright op RTL Z interviewde mij over dit onderwerp.

Mindmap

In de onderstaande mindmap heb ik de samenhang tussen de verschillende ontwikkelingen en concepten opgenomen. Het gaat zowel over dit artikel als die over trendwatching.

Mindmap met een samenvatting van welke concepten ik belangrijk vind en hoe ze met elkaar samenhangen.

Meer informatie als je mij wil inhuren voor een lezing, webinar of advies.

Spreker futurist

Wil je me inhuren voor een lezing, workshop of webinar? Neem dan contact met me op om een aanvraag te doen!

Een lijst met bronnen, zoals podcasts, boeken en links.

Bronnen

Hier kun je mijn podcast interviews luisteren. Je kan je ook abonneren op mijn podcast via iOS of Spotify.

Deze interessante afleveringen kun je in Spotify of je podcast app opzoeken:

• Aflevering 97 met Peter van der Wel.
• Aflevering 92 met Gerd Leonhard (EN)
• Aflevering 84 is met kunstenaar en filosoof Koert van Mensvoort
• Aflevering 76 is met Ruud Veltenaar.
• Aflevering 28 is met Yuri van Geest.

Dit zijn boeken die ik over dit onderwerp heb gelezen:

• Boek Gerd Leonhard
• Boek Kevin Kelly
• Boek Yuval Harari
• Boek Life 3.0
• Boek Superintelligence
• Boek Jared Diamond

Dit zijn externe links die ik heb gebruikt:

• Website Gerd Leonhard
• Website Kevin Kelly
• Website Carl Miller

Hoe denk jij hier over? Laat een reactie achter!