Futurist Nederland: Top 10 + Toekomstige Ontwikkelingen

Wat is een futurist? Welke Nederlandse futuristen moet je kennen? En wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen voor de toekomst? In dit artikel een compleet overzicht van het werk van futuristen, een top 10 van bekende internationale en Nederlandse futuristen, en de meest invloedrijke trends voor de komende jaren.

Een futurist denkt systematisch na over de toekomst en adviseert organisaties, instellingen en bedrijven over de impact van trends en ontwikkelingen. In dit artikel lees je alles over het werk van futuristen, met concrete voorbeelden uit de praktijk.

Futurist betekenis

Wat is een futurist? Wat is de betekenis van het woord futurist?

Een definitie van Alvin Toffler in zijn iconische boek Future Shock is:

Futuristen proberen nieuwe alternatieve beelden van de toekomst te creëren – visionaire verkenningen van het mogelijke, systematisch onderzoek van het waarschijnlijke, en morele evaluatie van het wenselijke.

Futuristen doen dit op basis van onderzoek van trends die ze in de maatschappij, in het wetenschappelijk onderzoek of in andere domeinen zien.

Een duidelijk verschil tussen een futurist, een futuroloog en trendwatcher is er niet.

• De term futurist en futuroloog zijn synoniem.
• Ten opzichte van een trendwatcher, kijken futurist en futurologen nog wat verder in de toekomst, duiden ze onderliggende thema’s en maken ze gebruik van een (wetenschappelijke) methode.

Om die reden noem ik mijzelf liever een futurist. Als je benieuwd bent wat ik dan doe, bekijk dan deze video:

Overzicht artikel

Dit is een overzicht van het artikel:

• Lijst met futuristen internationaal (top 10);
• Futuristen in Nederland: top 5;
• Waarom een futurist inhuren?
• Mijn methode: 5V-model;
• Tips (5x);
• Ontwikkelingen (10x);
• Impact en ethiek;
• Thema’s voor de komende jaren, zoals 2025 en 2024;
• Conclusie;
• Boekentips, interviews en mindmap;

Laat een reactie achter als je een vraag of opmerking hebt!

Lijst met bekende internationale futuristen.

Futuristen top 10 internationaal

Wat zijn bekende futuristen in Nederland en in het buitenland?

Ik begin met het buitenland. De wereldwijde beroepsvereniging voor futuristen is de Association of Professional Futurists. Hieronder een lijst in willekeurige volgorde met daarin ook links naar hun nieuwsbrieven, boeken of podcasts die ik zelf graag volg om op de hoogte te blijven.

• Professor Amy Webb (VS): eigenaar Future Today Institute. Ze brengen jaarlijks een invloedrijk (en volledig) rapport uit over de belangrijkste ontwikkelingen. Hun nieuwsbrief is ook een aanrader.
• Kevin Kelly (VS) heb ik zelf een keer ontmoet toen hij in het voorjaar van 2017 een lezing gaf bij de STRP Biënnale in Eindhoven.
• Glen Hiemstra (VS) is een emeritus futurist met veel ervaring.
• Nikola Danaylov (CAN) is de host van podcast Singularity.FM
• Bartalan Mesko MD Phd (HON). Hij heeft de blog The Medical Futurist en richt zich op de (toekomst van de) gezondheidszorg.
• Liselotte Lyngso (DEN). Zij noemt zichzelf een ‘Future Navigator’.
• Azeem Azhar (ENG). Maakt wekelijkse nieuwsbrief Exponential View en heeft een gelijknamige podcast.
• Anne Lise Kjaer (ENG). Zij positioneert haarzelf als ‘Future Narrator’.
• Ray Kurweil (VS) werkt bij Google is vooral bekend vanwege zijn ideeën rond het transhumanisme.
• Gerd Leonhard (ZWI) schreef het boek Technology vs. Humanity. Dit boek heeft mijn denken over het toekomst behoorlijk beïnvloed. Iets verderop staat een interview dat ik met hem had.

Ken jij nog een andere goede internationale futurist? Laat onder dit artikel een reactie achter!

Futuristen Nederland

Wie zijn bekende futuristen in Nederland? In Nederland zijn futuristen aangesloten bij de Dutch Future Society. Hier ben ik zelf ook lid van.

Dit is een lijst met bekende futuristen in Nederland, met een korte beschrijving. De volgorde is willekeurig.

• Loes Damhof, docent Hanze Hogeschool en Unesco Chair Futures Literacy;
• Tessa Cramer, lector bij Fontys Hogescholen;
• Roanne van Voorst, vaak aangeduid als ‘antropoloog van de toekomst’;
• Peter van der Wel, schreef het boek Toekomst Verkennen (met Freija van Duijne);
• Ikzelf *

*) Wil jij mij inhuren als futurist voor een lezing, webinar of workshop? Neem dan direct contact met me op en doe een aanvraag!

Wat zijn het werken met een futurist?

Waarom een futurist inhuren?

Hoe kan een futurist je bedrijf of organisatie helpen?

In 2018 publiceerden René Rorbeck en Menes Etingue Kum hun paper Corporate foresight and its impact on firm performance: A longitudinal analysis over de methoden en opbrengsten van toekomstverkenningen.

Zij stellen dat:

• Bedrijven die zich actief bezig houden met strategische toekomstverkenningen zijn gemiddeld 33% meer winstgevend;
• Deze bedrijven groeien gemiddeld 200% harder dan de concurrentie;
• De toekomstverkenningen helpt de bedrijven om de planning te verbeteren, nieuwe markten te vinden en zorgt bovenal voor een flexibele mindset bij de leidinggevenden.

Verderop in dit artikel geef ik een aantal tips hoe je deze capaciteiten in een organisatie kan versterken. Zo kun je aan de slag met scenarioplanning of nadenken of je organisatie toekomstgericht is.

Wat is mijn werkwijze als futurist?

Mijn methode: 5V-model

In mijn werk als futurist gebruik ik een systematische aanpak. Mijn methodologie is gebaseerd het Framework Foresight van Bishop en Hines. Mijn methode noem ik ook wel het 5V-model.

• Vooruitkijken: het bepalen van scope en tijdframe. Hoe ver willen we vooruitkijken en welke elementen nemen we allemaal mee?
• Verkennen: het analyseren van trends en signalen.
• Verbeelden: het ontwikkelen van toekomstscenario’s, bijvoorbeeld met scenarioplanning.
• Voorbereiden: het aanpassen van de plannen en strategie op basis van de inzichten uit de voorgaande stappen en het doen van kleine experimenten.
• Verankeren: het continu monitoren en bijsturen van de koers.

Deze werkwijze vergelijk ik graag met zeilen – je moet constant de omgeving lezen en je aanpak daarop afstemmen.

• Wil je meer weten over hoe ik werk, lees dan deze uitleg over hoe ik toekomstonderzoek doe.
• Wil je me inhuren voor zo’n traject, kijk dan naar mijn pagina over toekomstverkenning.

Of kijk naar mijn video met de uitleg van het 5V Model:

Wat zijn tips om met de toekomst aan de slag te gaan?

Tips (5x)

Er zijn een aantal concrete methoden om in je organisatie met de toekomst aan de slag te gaan. Ik heb ze gekoppeld aan de stappen in mijn 5V-model.

• Verkenningen – valt onder stap Verkennen
• Scenarioplanning – valt onder stap Verbeelden
• Toekomstvermogen verbeteren – valt onder stap Verankeren
• Toekomst agenderen – valt onder stap Verankeren
• Chief Futurist Officer – valt onder stap Verankeren

Verkenningen

Toekomstverkenningen zijn rapportages over de toekomst van een bepaalde industrie, sector, bedrijfstak, technologie, wetenschapsveld, domein, land of thema. Deze verkenningen worden zowel door commerciële organisaties gemaakt, als door publieke instellingen.

Voorbeelden van bedrijven die toekomstverkenningen maken zijn bijvoorbeeld het Future Today Institute, marketingbedrijven zoals Dentsu en consultancybedrijven zoals McKinsey of Accenture. Publieke organisaties die dergelijke rapportages maken zijn onder de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Stichting Toekomstbeeld der Technologie (STT) en het Rathenau Instituut.

Scenarioplanning

Scenarioplanning is een instrument waarbij je scenario’s ontwikkelt om de toekomst te verkennen. In de workshops scenarioplanning die ik zelf begeleid, zeg ik altijd dat het doel van de scenario’s niet is om de toekomst te voorspellen. Scenario’s zijn bedoeld om te informeren, te inspireren en te confronteren.

Het doel van de scenario’s is juist om los te komen uit het hier en het nu, door actief na te denken over de toekomst. Daarbij neem je data en trendlijnen uit het verleden wel mee, maar het is juist belangrijk om ook onverwachte gebeurtenissen mee te nemen. Het vraagt om een combinatie van strategisch nadenken met verbeeldingskracht.

Shell als grondlegger

Het bekendste voorbeeld van het nut van scenarioplanning is Shell. Dit bedrijf geldt als een van de grondleggers van deze methode. In de jaren zestig begreep directeur Pierre Wack dat het management zelf moest nadenken, in plaats van zich te laten leiden door voorspellingen. Met zijn team schreef Wack een aantal verhalen over hoe de wereld zou veranderen. Het management besprak de verhalen: hoe zou hun huidige strategie in deze scenario’s uitpakken, moeten ze hun strategie daarom aanpassen en zo ja, hoe dan?

Door scenarioplanning was Shell als enige voorbereid op een daling van de olieprijs.

Pierre Wack, directeur

De legende is dat Shell op die manier het enige oliebedrijf was dat voorbereid was op een daling van de olieprijs. Toen dit tot ieders verassing in 1973 gebeurde, konden ze snel handelen. Zij waren immers voorbereid.

• NB. Heb je interesse in een workshop scenarioplanning bij je organisatie? Neem contact op en doe een boekingsaanvraag!

Toekomstvermogen verbeteren

Paul Schoemaker en Philip Tetlock deden binnen Intelligence Advanced Research Projects Activity (IARPA) onderzoek naar de factoren die het succes van toekomstvoorspellingen verhoogt.

Zij concluderen dat de volgende activiteiten het toekomstvermogen van een organisatie kan verbeteren: training in statistiek en cognitieve vooroordelen, het bespreken van toekomstverkenningen in teams, het bijhouden van de uitkomsten van toekomstverkenningen en het geven van periodieke feedback.

• NB. Meer weten? Lees dan mijn artikel: Zo werken toekomstgerichte organisaties.

Toekomst agenderen

Een andere tip is om gesprekken over de toekomst regelmatig te agenderen in overleggen van het team, de management of de directie. Periodiek bespreek je dan met elkaar wat de lange termijn visie is, wat relevante ontwikkelingen zijn om in de gaten te houden en wat voor gevolgen dit heeft voor de strategie.

Een idee uit Facing our Futures dat hier op lijkt is een Toekomst Denktank. Dit is een groep van interdisciplaire experts, wetenschappers, ontwerpers, klanten, partners en kunstenaars, die onderzoek doen naar bepaald beleid, specifieke issues of ideeën. Deze groep komt regelmatig samen, minimaal een keer per half jaar, om hun ideeën over de toekomst op de organisatie te bespreken met de directie of het management.

Chief Futurist Officer

Gerelateerd aan het vorige punt: je kan de toekomst een plek te geven in de directieteam, door het aanstellen van een Chief Futurist Officer (CFuO). Zijn of haar rol is om signalen voor verandering te onderzoeken en deze in te brengen in overleggen met de collega’s.

In Nederland is deze rol vaak belegd bij een manager innovatie, een afdeling strategie of een team die zich bezig houdt met toekomstverkenningen.

Het voordeel van een CFuO is dat zijn of haar inzet kan leiden tot betere strategische beslissingen, onderscheidend vermogen en betere innovaties.

Wil je met mij sparren over deze tips of kijken hoe ik jullie hiermee kan helpen, neem dan contact met me op.

In dit deel beschrijf ik 10 belangrijkste ontwikkelingen voor de toekomst.

Toekomst ontwikkelingen (10x)

Wat zijn de belangrijkste trends voor de toekomst? Gerd Leonhard beschrijft 10 zogenaamde megatrends in zijn boek. Eerder schreef Kevin Kelly in zijn boek The Inevitable over 12 onvermijdbare ontwikkelingen. De lijst van Leonhard heb ik als uitgangspunt genomen. Tussen haakjes staat de originele Engelse term als ik geen Nederlandse vertaling kon bedenken die de lading volledig dekt.

1. Digitalisering
2. Mobilisering (mobilization)
3. Interactie (screenification)
4. Direct (disintermediation)
5. Transformatie
6. Intelligentie (intelligization)
7. Automatisering
8. Virtualisatie
9. Anticipatie
10. Robotisering

In de onderstaande lijst heb ik de deze gecombineerd en een korte beschrijving geschreven.

Digitalisering & mobilisering

#1 Digitalisering. Alles wat gedigitaliseerd kan worden, zal gedigitaliseerd worden. Eerst was het post, daarna muziek, films, boeken en kranten, gevolgd door geld, verzekeringen en transport. Het belangrijkste effect van digitalisering is dat het een stuk goedkoper wordt of zelfs gratis.

#2 Mobilisatie. Alles wordt mobiel. Onze interactie met computers wordt onzichtbaar en alomvattend. Onderzoeksbureau Gartner legt dit treffend uit: ‘Sync me, know me, track me, see me, hear me, understand me and be me. That’s where mobilization is taking us.’ Onze interactie met computers zal daarmee ook veranderen. We zullen het steeds dichter op (of in) ons lichaam dragen en de technologie bedienen via onze stem, aanraking, houding of kunstmatige intelligentie.

Sync me, know me, track me, see me, hear me, understand me and be me. That’s where mobilization is taking us.

Gartner (onderzoeksbureau)

Interactie & direct

#3 Interactie. We gaan steeds meer communiceren via schermen. Dit is al een veel langer lopende trend. Kranten en magazines lezen we op tablets. In plaats van bellen gebruiken we Skype of andere vormen van videobellen. Auto’s hebben geen hendels en knoppen meer, maar alleen veel schermen.

Een andere vorm is Virtual Reality (VR) en Augmented Reality (AR), waarbij we via lenzen en brillen ons kunnen onderdompelen in een andere wereld (VR) of een laag over de werkelijkheid krijgen te zien (AR).

#4 Direct. Dit staat voor de ontwikkeling waarbij er geen distributeur of tussenpersoon meer nodig is. Een voorbeeld is de muziekindustrie. Met diensten zoals Spotify en YouTube is de rol van de muziekmaatschappij geminimaliseerd.

Naar verwachting zal blockchain technologie hier een belangrijke rol in gaan spelen, waarbij de eerste tekenen de cryptovaluta zoals bitcoin zijn.

Transformatie & Intelligentie

#5 Transformatie. Deze term staat voor iets anders dan verandering of innovatie. Het gaat letterlijk om iets anders worden. Neem de auto-industrie. Waarschijnlijk is de focus van autofabrikanten straks niet meer het maken van auto’s (een product), maar het verzorgen van mobiliteit (een dienst).

#6 Intelligentie. Kevin Kelly noemt dit de drijvende kracht achter de volgende industriële revolutie. Elke object in onze omgeving zal verbonden worden met het internet. Het zal continu de omgeving meten met sensoren, informatie ontvangen en terugsturen. Deze objecten zijn intelligent door slimme algoritmes of neurale netten. In mijn artikel over kunstmatige intelligentie heb ik de overeenkomsten en verschillen verder uitgewerkt.

Automatisering & virtualisatie

#7 Automatisering. Dit hangt samen met de vorige trend van intelligentie. Automatisering staat voor een ontwikkeling waarin we bepaalde processen kunnen inrichten zonder menselijke tussenkomst. Dit kan zorgen voor een hoge mate van efficiency en effectiviteit.

Dit heeft een grote impact op het werk van mensen. Volgens een onderzoek van de Oxford Martin School uit 2013 zal 50% van alle banen in de komende 20 jaar verdwijnen door automatisering.

#8 Virtualisatie. Dit staat voor het concept om een niet-fysiek exemplaar van iets te hebben. De eerste ontwikkelingen op dit gebied zijn bijvoorbeeld dat veel applicaties niet meer op je laptop of desktop draaien, maar dat je daar toegang toe hebt via het internet.

Een andere vorm hiervan is het 3D-printen van materialen, zowel kunstmatig als biologisch. In de toekomst heb je thuis een 3D-printer staan die je nieuwe stoel kan printen doordat je de materialen in huis hebt en een model hebt gedownload van een online platform.

Anticipatie & robotisering

#9 Anticipatie. Deze ontwikkeling wordt voor een belangrijk deel gestuwd door de ontwikkeling van intelligentie (#6). We raken eraan gewend om informatie op tijd te krijgen. Slimme software probeert ons gedrag en onze behoeften te voorspellen. Op persoonlijk niveau zijn dit apps zoals Google Now en de slimme thermostaat van Nest.

Op een ander niveau wekt deze ontwikkeling de interesse van de overheid, de politie en veiligheidsdiensten. Met behulp van big data geeft de software aan waar agenten het best kunnen surveilleren. Dit is predictive policing. In de film Minority Report (2002) is deze ontwikkeling tot het extreme doorgevoerd. Daar kun je opgepakt worden voordat je een misdrijf begaat.

#10 Robotisering. Robots zijn de meest in het oog springende manifestaties van de voorgaande ontwikkelingen. Overal in ons leven zullen we gebruik maken van robots, zoals we nu ook al slimme apps in onze smartphone gebruiken – tot aan robots in fabrieken, in de gezondheidszorg en het onderwijs.

In dit deel richt ik me op de mogelijke nadelen, ethiek en de impact op ons als mens van de 10 ontwikkelingen.

Impact en ethiek

Niet alle ontwikkelingen zijn per saldo positief. De auteur William Gibson zegt het wel treffend: ‘Technologie is moreel neutraal tot het moment dat we het gaan gebruiken.’ Neem interactie (#3). Nu kampen we al met problemen zoals smartphoneverslaving of een te grote afhankelijkheid van deze technologie.

De mobilisering (#2) heeft nu ook al negatieve consequenties. Gerd Leonard: ‘Hiermee worden we ook steeds meer traceerbaar, voorspelbaar, gemanipuleerd en uiteindelijk programmeerbaar.’

Technologie is moreel neutraal tot het moment dat we het gaan gebruiken.

William Gibson, auteur

Op het moment dat we schermen en beelden nog meer toelaten in ons leven, kan dat desoriënterend en verslavend zijn. Wat als je in de virtuele wereld het perfecte leven hebt en het echte leven veel problemen hebt?

Een andere ontwikkeling waar nu veel misstanden in voorkomen, zit in de platformen die direct contact tussen leverancier en consumenten of consumenten onderling bewerkstelligen (#4). Er is veel kritiek op hoe Uber de chauffeurs behandelt of de impact die een platform zoals Airbnb heeft op steden.

Verantwoordelijkheid loslaten

De grootste uitdagingen liggen misschien wel op het vlak van de automatisering (#7). Gaan we verantwoordelijkheden uit handen geven aan algoritmes en technologie. In zijn boek beschrijft Leonhard een paar voorbeelden. In plaats van op bezoek gaan bij je ouders, ga je Skypen. We gaan blind af op aanbevelingen van slimme algoritmes, bijvoorbeeld welk boek we moeten lezen, film we moeten kijken of bij welk restaurant we gaan eten.

Wat als we ons bewustzijn afstaan aan computers waarbij machines ons moraal, onze normen en waarden beoordelen.

Steven Tallbot, auteur

Auteur Steven Tallbot schetst een donker scenario: ‘Wat als we ons bewustzijn afstaan aan computers waarbij machines ons moraal, onze normen en waarden beoordelen?’ Volgens mij is dit één van de belangrijkste taken die we nu hebben. Hoe zorgen we dat we niet alles automatiseren? Wat is de reden om iets te automatiseren? Wat kunnen we als mens (nog steeds) beter zelf?

Niet gratis

De eerste ontwikkeling is digitalisering. Maar alles wat digitaliseert, dat wordt op den duur gratis en overvloedig. Neem de encyclopedie. Vroeger moest je geld sparen voor een exemplaar van de Encyclopedia Brittanica of de Winkler Prins. Tegenwoordig is veel meer kennis gratis toegankelijk via Wikipedia.

In zijn boek The Inevitable schetst Kevin Kelly een aantal scenario’s waar nog wel een premie of geldbedrag tegenover zal staan. Hieronder heb ik de scenario’s opgesomd met een kort voorbeeld.

1. Directheid, zoals een film zien zodra deze uitkomt;
2. Personalisatie, zoals een medicijn die is afgestemd op je genenset;
3. Interpretatie, zoals hoe informatie over je genetica kunt toepassen;
4. Authenticiteit, zoals een origineel schilderij van een kunstenaar in plaats van een kopie;
5. Toegang, zoals je Spotify kan gebruiken om naar alle muziek ter wereld te luisteren;
6. Belichaming, zoals wanneer je naar een liveoptreden gaat in plaats van naar de livestream te kijken;
7. Patronage, zoals wanneer je een maker steunt vanwege het werk dat hij of zij doet;
8. Ontdekken, zoals een restaurant recensent die gespecialiseerd en ervaren is in het keuren van restaurants.

Als je naar deze lijst kijkt: ben jij straks nog steeds in staat om geld te krijgen voor het werk dat je doet of de producten en diensten die je maakt binnen je onderneming?

Wat bij mij verder nog is blijven hangen van het boek van Kevin Kelly zijn twee andere dingen die niet zullen verdwijnen. Beide zijn in hun diepe essentie menselijk, namelijk vertrouwen en verhalen.

• Vertrouwen kun je niet downloaden en kopiëren, maar moet je over tijd verdienen.
• Hetzelfde geldt voor verhalen. Het medium waarop we verhalen vertellen en tot ons nemen zal veranderen, maar verhalen op zichzelf verdwijnen niet. Dat zit heel diep in ons evolutionair systeem.

Impact op mens

Arthur C. Clarke is één van de bekendste futuristen. Hij zei: ‘Elke voldoende geavanceerde technologie onderscheidt zich niet meer van pure magie.’ Neem je eigen leven op dit moment. Eigenlijk is het pure magie dat we via internet toegang hebben tot alle informatie van de wereld, met onze smartphone kunnen luisteren naar miljoenen uren muziek, en feilloos de weg kunnen vinden met een navigatieapp.

Elke voldoende geavanceerde technologie onderscheid zich niet meer van pure magie.

Arthur C. Clarke, futurist

De mogelijkheden van technologie nemen alleen nog maar exponentieel toe en vermengen zich met elkaar. Leonhard schrijft heel treffend: ‘Het gaat straks niet meer om de vraag of iets kan, maar hoe, waar, wanneer en waarom.’ De vraag over wat we als mens, als maatschappij en als land willen wordt steeds belangrijker. Om die reden denk ik niet dat ethiek, politiek en filosofie overbodig worden. Het wordt wat mij betreft belangrijker! Daarover schrijf ik later in dit artikel meer.

Toepassing

Wat moeten wij als mensheid met deze ontwikkelingen? Dat iets kan, hoeft niet te betekenen dat we het daarom moeten doen. Gerd Leonhard doet hier in zijn boek een aanzet voor. Volgens hem draait het straks om menselijke vaardigheden, zoals creativiteit, compassie, originaliteit, verantwoordelijkheid, communicatie, inlevingsvermogen en empathie.

De menselijke ziel moet blijven heersen over technologie.

Albert Einstein, natuurkundige

Dit is de enige manier waarop we verstandig met technologie kunnen blijven omgaan. Eerder zei Albert Einstein het ook al mooi: ‘De menselijke ziel moet blijven heersen over technologie.’ Wellicht is dit een ouderwetse humanistische blik op de wereld, waarbij de mens het middelpunt van alles is.

Maar is er een uitknop op deze ontwikkelingen of hebben we al iets in gang gezet dat niet meer te stoppen is? Denk hierbij aan de ontwikkeling van de atoombom, een vergelijking die regelmatig wordt gemaakt door onder andere filosoof Sam Harris.

Bewustzijn

Een andere richting is namelijk dat machines ook ooit empathie, compassie en een holistische blik kunnen hebben. Waarschijnlijk kunnen ze beter dan wij straks menselijke interactie meten. Nu is er software voor gezichtsherkenning die emoties beter kunnen aflezen dan dat wij als mensen kunnen. Maar kan die software dan ook menselijke interactie simuleren, zoals in de film Ex Machina?

Krijgen computers ooit een bewustzijn? We weten überhaupt zelf helemaal niet of bewustzijn, de ziel of het hogere bewustzijn daadwerkelijk bestaat en waar het zich dan in ons lichaam bevindt. Zo nam ik deel aan een panelgesprek over langer leven waar het ook ging om cryonisme. Een deel van de mensen die zich hebben ingevroren, hebben dat alleen met hun hoofd gedaan.

Als ze weer tot leven worden gewekt en op een kunstmatig lichaam worden geplaatst, zijn ze dan wel hetzelfde? Of denken we dat we een ziel hebben, maar zijn dat eigenlijk biologische, chemische en elektrische processen in onze hersenen die we niet kunnen begrijpen?

Wat zijn de belangrijke thema’s die ik zie als futurist?

Thema’s voor de komende jaren

Wat zijn belangrijke thema’s voor de komende jaren? Elk jaar schrijf ik een artikel over de trends die ik volg voor dat jaar, zoals hier de technologische trends voor 2025, 2024, 2023, 2022 en 2021.

Wat is het verschil tussen trends en thema’s?

• Trends zijn concrete veranderingen die we nu zien gebeuren, zoals AI agents.
• Thema’s zijn de grotere bewegingen erachter, zoals de diepere impact van AI.

In dit artikel schrijf ik over de thema’s die ik elk jaar monitor.

Thema’s 2025

Dit zijn de thema’s die ik in 2025 met veel interesse volg.

1. Klimaatverandering, innovatie en adaptatie
2. Energie als technologie
3. Discussie over AGI

1. Klimaatverandering, innovatie en adaptatie

Enkele jaren geleden had ik verwacht dat er maatschappelijk en politiek meer steun zou zijn voor klimaatmaatregelen. Denk aan investeringen in hernieuwbare energie, het afbouwen van subsidies voor fossiele brandstoffen en een belasting op kerosine en vliegtickets. In 2024 bleek uit de verkiezingsuitslagen in onder andere Nederland en de Verenigde Staten, dat kiezers dit soort initiatieven niet waarderen.

Voor 2025 en verder ben ik benieuwd of er meer steun komt voor maatregelen om klimaatverandering te verminderen. Zelfs de toename van extreem weer en klimaatrampen zoals de branden in Los Angeles van begin 2025 lijken de teneur niet heel erg te veranderen.

Tegelijkertijd zijn er (kleine) boeiede ontwikkelingen als het gaat om adaptie, met burgerparticipatie en nieuwe innovaties:

• Adaptatie: steden als een spons door parken en veel openbaar groen, zoals Turenscape realiseert in Chinese steden.
• Bottom-up: begin 2025 werd een burgerinitiatief gelanceerd voor een Deltaplan Biodiversiteit, om op grote schaal het Nederlandse landschap te vergroenen.
• Innovatie: technologische doorbraken komen razendsnel op, zoals nieuwe materialen voor zonnecellen of zeewier als vervanging van plastic.

2. Energie als technologie

Energie transformeert van een eindige grondstof naar een technologische oplossing, waarbij hernieuwbare bronnen steeds efficiënter en goedkoper worden door innovatie in zonne-energie, windturbines en batterijopslag.

Deze verschuiving heeft verstrekkende gevolgen: van nieuwe mogelijkheden voor CO2-afvang tot geopolitieke machtsverschuivingen, waarbij traditionele olielanden invloed verliezen terwijl landen met zeldzame aardmetalen aan belang winnen.

Om al deze redenen is energietechnologie voor mij een thema om in de gaten te houden de komende jaren.

3. Discussie over AGI

De introductie van OpenAI’s model o3 eind 2024 markeert een revolutionaire doorbraak in AI-ontwikkeling, met ongekende scores op de ARC-test (85%), FrontierMath (25,2%) en programmeervaardigheden, dankzij een geavanceerd systeem dat honderden oplossingen genereert en filtert.

Deze vooruitgang leidt tot debat over de naderende komst van Artificial General Intelligence (AGI), waarbij experts zich afvragen of het vergelijken van kunstmatige en menselijke intelligentie wel relevant is, terwijl de snelle AI-vooruitgang door velen wordt onderschat.

Los van de discussies over AGI of niet, denk ik dat veel overheden, bedrijven en mensen de razendsnelle vooruitgang in AI onderschatten. AI in zichzelf, zelfs nog zonder AGI te worden, is daarmee een thema om in de gaten te houden.

Thema’s 2024

Wat zijn belangrijke thema’s 2024? Voor mijn werk als futurist bezoek ik congressen, symposia en events op het gebied van technologie en de toekomst. Zo probeer ik jaarlijks sowieso naar The Next Web, Brave New World, Dutch Design Week en het Amsterdam Business Forum te gaan.

Dit zijn de thema’s die ik daar zag:

1. Kunstmatige intelligentie is de meest dominante technologie;
2. Hoe ga je als organisatie en leider om met kunstmatige intelligentie?
3. Wat is de invloed van kunstmatige intelligentie op de maatschappij?
4. De uitdagingen waar we nu voor staan als samenleving vraagt om (meer) morele ambitie.
5. Leidt kunstmatige intelligentie tot verschraling en uniformisering van onze cultuur?

Bekijk mijn video over de thema’s voor 2024 voor meer uitleg:

De vijf thema’s heb ik hieronder verder uitgeschreven.

1. AI overal

Op The Next Web (Amsterdam en Zaanstad) was het niet te missen. Tijdens de lezingen, bij de stands op de beursvloer en in alle gesprekken ging het over kunstmatige intelligentie. Oftewel: AI, artificial intelligence.

Mooi voorbeeld van Philips. Shez Partovi MD, chief innovation & strategy officer aldaar, vertelde dat hun doel is dat AI onzichtbaar voor artsen en patiënten is.

Neem CT-scans. In smartphones zitten tegenwoordig slimme algoritmes om ruis weg te filteren. Een soortgelijke methode gebruikt Philips om de kwaliteit van de CT-beelden op te krikken én er is veel minder straling nodig.

Shez Partovi, Philips

2. Leiderschap en AI

Wat vraagt AI van leiderschap? Volgens de Engelse consultant en auteur van het boek The Threshold Nick Chatrath zijn organisatie- en leiderschaps-modellen zoals ‘de leider als de held’ en centrale aansturing niet meer van deze tijd.

Wat dan wel? In zijn lezing op The Next Web vertelde hij over kwaliteiten zoals strategische samenwerking, verstilling en onafhankelijkheid. Mooie termen en goede ideeën, maar ik ben nog wel benieuwd naar de praktische uitwerking van zijn visie.

3. Impact van technologie

Op de Dutch Design Week (Eindhoven) zag ik een grotere mix aan onderwerpen. De gemene deler is dat het gaat over de impact van technologie en hoe onze toekomst er uit kan zien.

Een paar dingen uit het overweldigende aanbod die me opvielen:

• Mobiliteit. Gas to Green van Yang Yu en anderen. Wat gaan we met tankstations doen als we massaal elektrisch rijden?
• Lichaam: Metacarpus van Stefan Boerkamp. Leuk idee: zijn de handen van de toekomst mechanisch, vol met sensoren of juist grof?
• Natuur: Waag deelde hun project Spieken bij de natuur over wat we kunnen leren van niet-menselijke intelligentie.

Daarnaast waren er veel ontwerpers die met hun designs de maatschappelijke impact van kunstmatige intelligentie verkenden. Zoals het project Threads of Data van Troy Nachtigall en Juliana Kahl: een vertaling van je digitale voetafdruk in een kledingstuk.

4. Morele ambitie

Morele ambitie is het meest recente werk van Rutger Bregman, auteur van onder meer het boek De meeste mensen deugen. Hij stelt dat een fulltime carrière uit 2.000 werkweken bestaat. En:

Hoe we die tijd besteden is een van de belangrijkste morele beslissingen van ons leven, maar op dit moment verspillen talloze mensen hun tijd in suffe, nutteloze of zelfs schadelijke banen.

Rutger Bregman, auteur

Tijdens zijn lezing op het Amsterdam Business Forum (Amsterdam) pleitte hij er dan ook voor dat meer mensen hun talent moeten inzetten voor belangrijke doelen.

Ik ben benieuwd: gaan we de komende jaren zien dat meer talentvolle mensen hun capaciteiten gaan inzetten om de huidige wereldproblemen op te lossen? Ik hoop het wel, want technologie is niet de (enige) oplossing.

5. Culturele gevolgen van AI

Het thema op Brave New World (Leiden) was de toekomst van aandacht. De lezing die me vooral bijbleef was van Regina Joseph.

Zij vertelde dat er een verband lijkt te zijn tussen de opkomst van social media met de afname van academische prestaties. Ook bijzonder: door social media lijkt de top 100 van muzieknummers minder divers te worden.

Met een mooie verwijzing naar Aldous Huxley noemde ze dit ‘the flattening of the mind‘.

Dat doet me nadenken over de vraag wat al die generatieve AI-tools betekenen voor onze cultuur. Leidt dat tot betere muziek, films en boeken? Of betekent het meer middelmaat en minder verrassingen?

Wat is mijn conclusie?

Conclusie

Wat moet je als persoon of als organisatie met de beelden en toekomstvisies zoals in dit artikel? Misschien denk je wel: ‘We moeten dit stoppen!’

Dat is een terecht gevoel. Soms denk je dat je weinig invloed hebt, maar toch is de toekomst niet iets dat ons overkomt. Een passieve staat van zijn, waarin we achterover hangen en alles laten gebeuren.

Iedereen heeft er invloed op, zowel in je individuele acties als ook de invloed die je hebt op grotere machten zoals de politiek, het maatschappelijke debat, religieuze instellingen en ideologieën. Het gaat erom wat je koopt, welke (online) diensten je koopt, hoe je eet, wat je stemt, etc.

Dat is niet makkelijk, maar ik probeer mijn gedrag wel zoveel mogelijk in lijn te laten zijn met hoe ik een positieve toekomst zie.

Pessimisme of optimisme?

Of ik overwegend pessimistisch of optimistisch ben, dat verschilt per dag.

Dat ik soms pessimistisch ben, komt door twee dingen. Ten eerste is één van de ijzeren wetten van de geschiedenis is dat luxe zich vaak ontwikkelt tot noodzaak en dan weer nieuwe verplichtingen schept. In zijn boek Sapiens schrijft Harari: ‘Zodra mensen gewend raken een bepaalde luxe, gaan ze die voor lief nemen.’ Dit geldt niet alleen voor de mensheid, maar ook voor de individuele mens.

‘Zodra mensen gewend raken een bepaalde luxe, nemen ze die voor lief.’

Yuval Noah Harari, auteur van Sapiens

Ten tweede zijn wij als Homo Sapiens ecologische seriemoordenaars. Door de eeuwen heen, zelfs lang voor de agrarische revolutie (10.000 jaar geleden) waren we al de dodelijkste soort op aarde. Nu met de opwarming van de aarde versnelt het tempo waarin we dit doen eigenlijk alleen maar.

Straks zijn we door alle genoemde ontwikkelingen nog veel krachtiger. Wat gebeurt er dan?

Optimisme over de toekomst

Soms denk ik dat de toekomst overwegend positief is. Door genetische modificatie, kunstmatige intelligentie, biohacking en andere technologieën zijn we als mens in staat om ziektes te genezen, langer te leven en mogelijk naar andere sterrenstelsels te reizen. Niet dat alles alleen maar positief is, maar ik geloof in de kracht van mensen om hier de juiste afwegingen in te maken en te experimenteren.

Ik hoop ook, hoe naïef het misschien ook is, in het vermogen van de mens om goed te handelen en, mocht het onverhoopt misgaan, in het vernuft van de mens om het te herstellen. Zo hebben we ons ook ooit ontwikkeld vanuit de Afrikaanse savanne tot waar we nu zijn.

Een andere reden is de geschiedenis. De huidige tijd waarin we nu leven is nog nooit zo goed geweest. Er is in vergelijking met het verleden nog nooit zoveel welvaart geweest, we zijn nog nooit zo gezond geweest en er zijn nog nooit zo weinig oorlogsslachtoffers gevallen.

Ik moet daarbij denken aan deze uitspraak van Barack Obama:

‘Ondanks de buitengewone uitdagingen die de wereld nu tegemoet treedt – van groeiende economische ongelijkheid tot klimaatverandering, massa-immigratie en terrorisme – zou je als je een moment in de geschiedenis zou moeten kiezen om geboren te worden, de huidige tijd kiezen.’

Barack Obama, voormalig president van de Verenigde Staten

BONUS! In dit deel: extra achtergrondinformatie zoals boekentips, mijn interview met Gerd Leonhard en een mindmap.

Boekentips

In het artikel heb je al een aantal boekentips kunnen lezen, onder meer:

• Boek Technology versus Humanity van Gerd Leonhard
• Boek The Inevitable van Kevin Kelly
• Boek Sapiens van Yuval Noah Harari
• Boek Life 3.0 van Max Tegmark
• Boek Superintelligence van Nick Böstrom

Ben je benieuwd naar meer leestips? Bekijk dan deze pagina met al mijn boekentips!

Interview

Bekijk hier mijn interview met de Duitse futurist Gerd Leonhard. We spraken over technologische ontwikkelingen, de kansen die dit biedt en de (maatschappelijke) uitdagingen die het brengt.

Mindmap

In de onderstaande mindmap heb ik de samenhang tussen de verschillende ontwikkelingen en concepten opgenomen. Het gaat zowel over dit artikel als die over futurologie en trendwatching.

Mindmap met een samenvatting van welke concepten ik belangrijk vind en hoe ze met elkaar samenhangen.

PS. Wil jij mij inhuren als futurist voor een lezing, webinar of workshop? Neem dan direct contact met me op en doe een aanvraag!

Latest update: 12 maart 2025 by Peter Joosten MSc.