Dit zijn de (technologische) trends voor 2024

Wat zijn de meest relevante en spannende trends voor 2024? In dit artikel ga ik in op mijn fascinatie met technologische ontwikkelingen, zoals kunstmatige intelligentie

Maar niet alleen technologie is relevant. Wat speelt er rondom klimaatverandering en wat zijn maatschappelijke thema’s?

Dit zijn de onderdelen van dit artikel:

• Kunstmatige intelligentie dendert door (met 5 thema’s);
• Voortgang van de energietransitie;
• Natuur als inspiratie;
• Geopolitieke spanningen.

Onderin dit artikel kun je een reactie achterlaten als je een vraag of opmerking hebt.

Liever luisteren? In aflevering 129 van de podcast Toekomstbeelden bespreek ik de trends met Susan (vanaf 11 minuten en 51 seconden). Luister op iOS, YouTube of Spotify.

• Ben je benieuwd naar de trends van eerdere jaren: Trends 2023, Trends 2022 en Trends 2021.

Als je me wil inhuren voor een lezing of presentatie over dit onderwerp, neem dan contact met me op. Of kijk eerst op de pagina Trends 2040 voor meer informatie, voorbeelden en referenties.

Wat gebeurt er rondom kunstmatige intelligentie in 2024 en verder?

Kunstmatige intelligentie dendert door

Het jaar 2023 geldt voor velen als de doorbraak van kunstmatige intelligentie. Dat kwam vooral door de introductie op 30 november 2022 van ChatGPT door OpenAI. De techniek achter deze chatbot, een Large Language Model, is maar één van de verschillende methoden binnen kunstmatige intelligentie. De onderstaande afbeelding gebruik ik tijdens lezingen om de verschillen uit te leggen.

Binnen de kunstmatige intelligentie, oftewel artificiële intelligentie (AI), gebeurt zo ontzettend veel. Welke richting het uitgaat, dat is zelfs voor mij als futurist lastig te zeggen. Toch kan ik enkele specifieke lijnen uitlichten:

1. AI als een General Purpose Technology
2. Multimodaliteit en Samantha uit Her
3. Grotere impact op gezondheidszorg
4. AI als een gadget
5. Meer regulering verwacht

1 AI als een General Purpose Technology

Veel technologie die een enorme impact heeft op onze samenleving is onzichtbaar geworden. Die technologieën zijn zo normaal en zitten zo verweven in alles wat we doen, dat we makkelijk vergeten hoe belangrijk ze eigenlijk zijn in ons leven. Denk aan elektriciteit, de trein, de boekdrukkunst, de verbrandingsmotor, computerchips of het internet.

Dit soort technieken staan ook wel bekend als General Purpose Technologies. Als er een wordt uitgevonden, dan verandert de samenleving in bijna alle facetten.

Systeemtechnologie

Het lijkt onvermijdelijk dat AI ook zo’n type technologie is. In het Nederlands is de benaming overigens systeemtechnologie. In dat licht vond ik het interessant om het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid uit 2021 weer te lezen.

Hoofdonderzoeker Haroon Sheikh stelt in de NRC dat AI een technologie is die op maatschappelijk, economisch en geopolitiek gebied meer verandert dan waar politiek en bestuurlijk Nederland én de samenleving rekening mee houden.

Kortom, als dat al niet het geval is: AI gaat impact hebben op alle bedrijfstakken en op alle domeinen in de samenleving, zoals zorg, veiligheid en sociaal contact. Onmiskenbaar zal het je werk veranderen, als dat niet al is gebeurd.

2 Multimodaliteit

Multimodaliteit is de volgende ontwikkeling binnen kunstmatige intelligentie software. Een moeilijk woord, maar het betekent dat AI steeds meer begrijpt over de context van afbeeldingen. Dit hebben de systemen geleerd door het analyseren van enorme hoeveelheden video’s, foto’s en de bijbehorende beschrijvingen.

De AI-systemen gebruiken daarvoor verschillende neurale netwerken. Daardoor kan het met verschillende soorten invoer omgaan en op verschillende manieren antwoorden.

Context snappen

Context was tot voorheen lastig te vangen door AI. Wij als mens zijn heel goed in het snappen van context. Dat komt door onze ervaring. Bijvoorbeeld:

• Als een ober naar een leeg bord wijst en vraagt hoe het heeft gesmaakt, dan begrijpen we dat de ober benieuwd is naar de kwaliteit van het gerecht.
• Als een acteur in een spannende film door een donker, verlaten huis loopt, dan voelen we aan dat er iets gevaarlijks gaat gebeuren.
• Als het regent en iemand zegt dat het heerlijk weer is, dan weten we dat die persoon een sarcastische opmerking maakt.

Wil je hier meer over weten? Lees dan deze nieuwsbrief van Jarno Duursma over dit onderwerp.

Voor- en nadelen

Dat AI-software dit soort context steeds beter snapt, dat biedt mooie mogelijkheden. Zo kan het je bijvoorbeeld beter helpen om een email te sturen naar een collega, als de software beter de gevoeligheden van die persoon en jullie relatie kan inschatten.

De nadelen zijn ook evident. Kwaadwillenden, of dit nu hackers, criminelen, bedrijven of overheden zijn, kunnen deze nieuwe functionaliteit inzetten voor profilering, surveillance of censuur.

Samantha uit Her is hier

De film Her met acteurs Joaquin Phoenix en Scarlett Johansson is één van mijn favoriete sciencefictionfilms. Die film draait om Theodore (Phoenix) die verliefd wordt en een relatie krijgt met OS1, een besturingssysteem (Johansson). Een kunstmatige intelligentie met een ‘echte’ stem waar je gesprekken mee kunt voeren.

Met de recente updates in ChatGPT lijkt die wereld akelig dichtbij. Je kan immers nu met de app praten én het systeem snapt steeds beter de context. Dat laatste element komt ook mooi naar voren in Her, waar OS1 persoonlijke gesprekken met Theodore voert en grapjes maakt.

3 Impact op gezondheidszorg

Tijdens lezingen vertel ik meestal dat mijn carrière begon bij het Maxima Medisch Centrum in Veldhoven. Begin 2016 kreeg ik een email of ik een lezing bij wilde geven bij een symposium dat ze organiseerden samen met ASML. Of ik wilde spreken, want ‘jij bent de patiënt uit de toekomst.’

Wil je bij ons komen spreken? Jij bent de patiënt uit de toekomst.

E-mail van het Maxima Medisch Centrum in Veldhoven

Ik heb de presentatie van destijds nog even bekeken. Toen had ik het over kunstmatige intelligentie als een van de belangrijkste ontwikkelingen binnen de gezondheidszorg. En ja, in de tussenliggende jaren is er genoeg gebeurd op dit vlak.

Maar toch, ik ben wel onder de indruk van wat er nu allemaal gebeurt. Lees bijvoorbeeld mijn artikel over kunstmatige intelligentie en ChatGPT in de zorg.

Waar ik op ga letten

De komende tijd ga ik vooral letten op deze systemen:

• Google Med-PaLM 2. Dit is een Large Language Model specifiek gericht op medische vragen. Google rolt de tweede versie van Med-PaLM uit bij een aantal van haar Cloud klanten. Volgens hun eigen onderzoek scoort Med-PaLM 2 op de United States Medical Licensing Examination (USMLE) een score van ruim 86% accuraatheid (t.o.v. 67% met een eerste versie van het taalmodel).
• GPT-4V en dan met name de beeldherkenning (V van vision). In deze paper tonen Yang en andere onderzoekers van Microsoft dat het model een röntgenfoto van de buik en een MRI-afbeelding van een knie succesvol interpreteert.

4 ChatGPT als gadget

Afgelopen jaar is kunstmatige intelligentie tastbaar geworden door de chatbot van ChatGPT. Daarvoor was AI minder zichtbaar. Denk aan de algoritmes in Google Maps die de optimale route berekenen of de rekenmodellen die aanbevelingen geven in Netflix, Spotify of in webshops.

De vraag is: wat nu? In The Verge las ik dit artikel over de mogelijke samenwerking tussen OpenAI met Jony Ive. Ive is ontwerper en is vooral bekend als de Chief Design Officer van Apple. Samen met wijlen Steven Jobs had Ive een bepalende inbreng in de vormgeving van Apple producten zoals de eerste iPods (2001), iPhone (2007) en Apple Watch (2014). Bronnen zeggen dat Ive aan de slag moet om een ‘natuurlijkere en intuïtievere gebruikerservaring’ voor de gebruiker van AI te bieden.

Meta en Apple

Andere techbedrijven blijven niet achter. Meta kondigde een samenwerking met Ray-Ban aan. Een slimme bril als kunstmatig intelligente assistent.

En Apple dan? Volgens dit artikel in Bloomberg was het bedrijf enigszins verrast door de vorderingen bij OpenAI en Google. CEO Tim Cook zegt daarbij dat ze al jaren werken aan generatieve AI. Zo brachten ze in de zomer van 2023 hun large language model Ajax uit en testen ze intern de chatbot Apple GPT. De projectie is dat ze in 2024 ruim 1 miljard dollar uitgeven aan de verdere ontwikkeling.

Waarschijnlijk gaan Apple-gebruikers de eerste toepassingen merken in programma’s zoals Apple Music (slimme playlists zoals Spotify ook doet), Pages (suggesties en brainstormen in documenten) en Keynote (automatisch maken van slides).

5 Meer regulering verwacht

De laatste maanden tonen onderzoekers en journalisten ook steeds vaker de keerzijde van kunstmatige intelligentie aan.

• Zo stelt datawetenschapper Alex de Vries dat met de huidige groei AI in 2027 evenveel energie als heel Nederland verbruikt.
• De Correspondent publiceerde een stuk over microwork. In lagelonenlanden doen mensen geestdodend en slecht betaald werk om de data te labellen. Technolologiebedrijven gebruiken deze gelabelde data om hun algoritmes te trainen.
• Met generatieve AI is het veel makkelijker geworden om bewuste desinformatie te maken. Inmiddels zegt ook bijna de helft van de Nederlanders dat zij zich ‘redelijk tot veel’ zorgen over de invloed van misinformatie maken, volgens onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau.

AI Safety Summit

Om die reden krijgt kunstmatige intelligentie steeds meer aandacht van bestuurders, politici en beleidsmakers. De meeste aandacht eind 2023 was voor de AI Safety Summit in Bletchley Park in Engeland.

Volgens kenners was de bijeenkomst een redelijk succes, maar er blijven genoeg vragen open. Welke wetgeving is passend? Sommige instanties, zoals de Europese Unie met de AI Act, kiezen voor een risico-aanpak. Bijvoorbeeld: strengere regels voor toepassingen in de zorg, dan voor een applicatie in een tekstverwerkingsprogramma.

Wie gaat het doen?

Een ander vraagpunt is wie de regels opstelt, controleert en handhaaft. De Europese Unie wil een nieuw instituut opzetten. Sommige experts pleiten voor een wereldwijde variant, vergelijkbaar met de Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC).

Joachim de Greeff, AI-onderzoeker bij TNO, wijst er in een interview op dat wetgeving niet de enige remedie is. ‘Europese wetgeving helpt, maar meer investeringen in kennis, mensen en internationale samenwerking is hard nodig.’

Europese wetgeving helpt, maar meer investeringen in kennis, mensen en internationale samenwerking is hard nodig.

Joachim de Greef, AI-onderzoeker TNO

Hoe staat het met de klimaatcrisis en de energietransitie?

Energietransitie

Net zoals kunstmatige intelligentie is hernieuwbare energie een technologiedomein dat doordendert. Dat is ook wel nodig, want de voorspellingen zijn uit de klimaatmodellen zijn deprimerend.

Nog steeds zitten we als mensheid op rampkoers met als gevolg (nog) hetere zomers, uitstervende diersoorten, meer extreem weer en een stijging van het zeewater.

Anders verhouden tot de natuur

Net zoals in mijn artikel over trends 2023, vraag ik me nu ook nog steeds af of technologie de oplossing is. Want de opwarming van de aarde, afname van de biodiversiteit en andere rampzalige consquenties, vragen ook een andere manier waarop we ons verhouden tot de natuur.

In dat licht vond ik het boek The Web of Meaning een aanrader. Hierin onderzoekt auteur Jeremy Lent hoe het komt dat we als mens vervreemd zijn geraakt van onze omgeving, de natuur en de dieren. Volgens hem is meer technologie niet het antwoord. Het begint met een andere grondhouding naar de planeet.

Kort samengevat: de aarde is er niet om te eindeloos te gebruiken, maar we moeten er gelijkwaardig mee samenleven.

Spectaculaire ontwikkelingen

Als we dan toch kijken naar technologische ontwikkelingen, dan zijn er spectaculaire ontwikkelingen. Schone energie uit wind en zon wordt elke dag goedkoper. Veel sneller dan iedereen dacht, zelfs in de meest optimistische klimaatscenario’s.

De reden is dat de kosten van deze technologie, zeker fotovoltaïsche energie (zonlicht omzetten in elektriciteit), exponentieel naar beneden gaat. Dit effect gaat niet op voor fossiele energiebronnen. Sterker nog, het wordt steeds kostbaarder om deze te winnen.

Ondertussen stelt het International Energy Agency in haar Outlook 2023 dat de transitie naar hernieuwbare energiebronnen ‘niet te stoppen’ is. In 2030 zorgt schone energie voor de helft van de wereldwijde behoefte.

Richtlijnen EU

Toch is technologie niet de enige aanjager van de energietransitie. Beleid speelt hier ook een rol in. Zo moeten bedrijven in de Europese Unie vanaf 2024 rapporteren over hun duurzaamheid. Dit is de zogenaamde Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD).

In de uitwerking van de CSRD zijn twaalf standaarden opgesteld. Die gaan over milieu (zoals CO2-uitstoot en waterverbruik), sociale aspecten (zoals de diversiteit onder werknemers) en bestuurlijke thema’s (denk aan anti-corruptiebeleid). In eerste instantie is deze richtlijn verplicht voor grotere ondernemingen.

Het idee is dat het CSRD-verslag bijdraagt aan het inzicht in hoe duurzaam de onderneming is en de basis biedt voor het gesprek met de stakeholders. Ik ben benieuwd of de stakeholders, zoals aandeelhouders of klanten, echt veel waarde hechten aan deze rapportage.

Regels werken beter

Volgens onderzoek van Henk Volberda, hoogleraar strategie en innovatie aan de Universiteit van Amsterdam, leiden regels tot meer vernieuwing dan subsidies. ‘Het lijkt erop dat je met regelgeving bedrijven ambitieuzer maakt dan met subsidies.’

Het lijkt erop dat je met regelgeving bedrijven ambitieuzer maakt dan met subsidies.

Professor Henk Volberda, Universiteit van Amsterdam

Bijzondere ontdekkingen

Als het gaat om de energietransitie en duurzaamheid, hier nog een paar bijzondere ontdekkingen:

• Een artikel in The Economist over het gebruik van zout in accu’s in plaats van lithium. Zout is overal te vinden, en makkelijk te ontginnen zonder grote milieuschade. Voorlopige nadeel: zout is zwaarder dan lithium en heeft lagere energiedichtheid.
• Een artikel in Wired over onderzoekers die groenten en fruit kweken op daken, onder zonnepanelen.
• Een artikel in The Guardian over wetenschappers die plastic-etende bacteriën kweken. Deze organismen kunnen dan hopelijk ooit plastic recyclen zonder kwaliteitsverlies. In Frankrijk staat inmiddels de eerste plastic recycling brouwerij. De opbrengst: 50% minder CO2 uitstoot en geen olie nodig.

De natuur als inspiratie komt de laatste tijd steeds meer op in de media en wetenschap.

Natuur als inspiratie

In technologie zit de aanname dat we als mensen steeds meer weten, beheersen, voorspellen en controleren.

Dit beeld van technologische vooruitgang was ook heel lang mijn eigen paradigma, zeker in het begin van mijn carrière als spreker met quantified self. Dit staat voor de meetbare mens: ik wilde zo veel mogelijk van mijn lichaam en leven meten en monitoren.

Ondertussen ben ik een aantal jaren ouder en vader geworden. Ik realiseer me dat je niet alles kan meten en monitoren. Soms moet je dingen ook op zijn beloop laten en laten gebeuren.

Dat principe kom ik de laatste tijd ook vaker tegen in de media en in onderzoeken:

1. Dijken van de toekomst;
2. Leuvenumse beek de vrije loop;
3. Groen in de stad.

1. Dijken van de toekomst

Een consortium onder leiding van de Radboud Universiteit in Nijmegen doet voor Waterschap Rivierenland een experiment met zogenaamde soortenrijke dijkvegetatie. In plaats van egaal gras zijn de dijken van de toekomst veel diverser met allerlei bloemenmengsels.

De voorlopige conclusie volgens ecoloog Cyril Liebrand: ‘Hoe soortenrijker de vegetatie, hoe sterker de dijk en hoe beter die bestand is tegen droogte.’

2. Leuvenumse beek de vrije loop

In 2013 startten Natuurmonumenten en Waterschap Vallei en Veluwe met een radicaal plan met een stuk van de Leuvenumse beek op de Veluwe.

Wat als je de loop van het water niet meer probeert te beheersen met dammen, dijken en kanalen? Wat gebeurt er als je de waterstroom zijn gang laat gaan?

In dit artikel claimt Natuurmonumenten dat de resultaten van het experiment zeer overtuigend zijn: gezondere ecosystemen, frisser water, en meer biodiversiteit. Daarbij is het gebied nu beter bestand tegen extreem weer, omdat water beter wordt opgenomen (bij neerslag) of vasthoudt (bij droogte).

3. Groen in de stad

Naast dijken en beken, kun je natuur ook meer toelaten in het stedelijk gebied. Zo hebben ze in de Valladolid (Spanje) luifels met vegetatie opgehangen, die zorgen voor meer groen, meer schaduw en meer afkoeling.

Een overzicht van natuurlijke oplossingen in de stad werd in 2023 ook gepubliceerd door McPhaerson, Kabisch en Frantzeskaki. Thema’s in het boek zijn onder meer de impact die de natuur heeft op wateropslag, het ontstaan van ecosystemen voor dieren en de fysieke en mentale gezondheid van de inwoners.

Leren van de natuur

Deze voorbeelden deden me denken aan een passage uit het boek Omarm de chaos van professor Jan Rotmans. ‘We kunnen in dat opzicht veel leren van de natuur, die zich allesbehalve alleen langs de lijnen van efficiëntie en rendement ontwikkelt. De natuur is divers, heeft buffercapaciteit en is van nature crisisbestendig. Diversiteit en buffercapaciteit bieden bescherming tegen extreme situaties en schokken.’

De natuur is divers, heeft buffercapaciteit en is van nature crisisbestendig.

Professor Jan Rotmans, Erasmus Universiteit Rotterdam

Wat zijn geopolitieke ontwikkelingen om in de gaten te houden?

Geopolitieke spanningen

Wat gebeurt er geopolitiek in 2024 en verder? Afgelopen jaar, 2023, belooft niet veel goeds met de oorlog in Oekraïne en Gaza.

Alle bovenstaande trends hebben te maken met geopolitieke spanningen, zeker klimaatverandering, de energietransitie en kunstmatige intelligentie.

China en chips

Neem AI. Een van de beste boeken die ik recent las, is het boek Chip War. Auteur Chris Miller laat overtuigend zien welke rol de ontwikkeling van computerchips heeft gespeeld bij de economische en militaire dominantie van de Verenigde Staten in de afgelopen vijftig jaar.

Nu is de situatie aan het veranderen. Sinds een aantal jaren verkeren China en de Verenigde Staten in een handelsoorlog over computerchips. Een complicerende factor daarbij is dat TMSC de marktleider is in het fabriceren van chips. TMSC is gevestigd op Taiwan, een eiland dat China ziet als onderdeel van haar land.

Om die laatste reden stellen diverse experts dat een inval van China op Taiwan een reëele mogelijkheid is. De vraag is dan hoe de Verenigde Staten zal reageren, zeker met haar huidige steun aan onder meer Oekraïne. En als het tot een Chinese inval in Taiwan komt, dan heeft dat verstrekkende gevolgen voor de levering van chips en daarmee de wereldeconomie.

Europa moet wakker worden

Wat betekent dit conflict over Taiwan voor Europa, naast de oorlog in Oekraïne en de strijd in Gaza? Caroline de Gruyter schreef daarover deze goede column in de NRC. ‘Onze nieuwe wereldorde is geen orde’. Volgens haar moeten Europeanen snel wakker worden uit de droom van eeuwige vrede en stabiliteit.

---

Dank voor het lezen!

Als je me wil inhuren voor een lezing of presentatie over dit onderwerp, neem dan contact met me op. Of kijk eerst op de pagina Trends 2040 voor meer informatie, voorbeelden en referenties.