Onderwijsinnovatie & vernieuwing. 5 voorbeelden & kansen

Onderwijswijs innovatie en onderwijs vernieuwing. Wat is de definitie en betekenis van onderwijsinnovatie? Wat zijn praktische voorbeelden, kansen en risico’s?

Wat is onderwijsinnovatie?

Wat is onderwijsinnovatie? Innovatie is verandering, vernieuwing en verbetering. Dit kan je op allerlei domeinen vinden en toepassen, waaronder in het onderwijs. Dit gaat verder dan alleen het ontwikkelen van apps, zoals Duolingo, om een taal te leren.

Op de SURF Onderwijsdagen 2018 mocht ik afsluitende keynote over onderwijsinnovatie geven. Bekijk de lezing hieronder:

Definitie onderwijsinnovatie

De definitie van onderwijsinnovatie is dat het onderwijs voor studenten of leerlingen verbetert, met behulp van een nieuwe aanpak of technologie. Met nieuwe technologie kun je denken aan internet, maar ook aan toepassingen zoals virtual reality [link onderin].

Gideon Shimson is directeur Digital Learning Hub bij het Imperial College in Londen. Volgens hem is digitale technologie een oplossing om de huidige knelpunten in het onderwijs op te lossen.

De belangrijkste problemen hebben volgens hem te maken met tijd. Tijd die docenten kunnen besteden aan individuele leerlingen als mentor of tutor (1), tijd om prestaties te beoordelen in de vorm van toetsen, essays en presentaties (2) en tijd om les te geven (3). Zoals je verderop zult lezen, kan technologie hier een oplossing voor zijn.

Voorbeelden onderwijs innovatie (5x)

In een interview in het magazine Brave New World haalt Shimson twee interessante voorbeelden aan, namelijk het gebruik van kunstmatige intelligentie met chatbots en blockchain [link onderin voor een uitgebreid artikel over deze technologie).

#1 Professor Ashok Goel van de Universiteit ‘Georgia Institute of Technology’ zette Jill Watson in [link onderin]. Jill is een chatbot die op basis van kunstmatige intelligentie de rol van student assistent overnam. Het bleek dat de studenten niet door hadden dat ze te maken hadden met een chatbot en niet met een mens.

#2 Als het gaat om het registreren van beoordelingen en prestaties, dan kan blockchain een interessante toepassing zijn. Hiermee zijn behaalde diploma’s altijd traceerbaar en terug te herleiden naar de student die de prestatie behaald heeft.

#3 Naast het voorbeeld van virtual reality dat ik gaf, zijn er tegenwoordig veel meer vormen beschikbaar om kennis over te dragen. Een boeiend voorbeeld is Adobo Voco [link onderin]. Deze software kan in 40 minuten worden getraind om je geschreven tekst levensecht om te vormen naar audiobestanden. Hierbij kan een docent wellicht op maat gemaakte luisterboeken of podcasts aanbieden.

Naast audio komt de technologie ook straks beschikbaar voor video. Hier doen bijvoorbeeld wetenschappers van de George Washington Universiteit onderzoek naar, maar ook bedrijven zoals Facebook.

---

Naast deze voorbeelden, kwamen op de Quantified Student middag op twee andere toepassingen langs. Dat was een evenement dat werd georganiseerd door Parantion, waar ik ook lezing gaf. De toepassingen waren van Maartje van den Boogaard over ‘learning analytics’ (#4) en Rens van der Vorst over apps in het onderwijs (#5).

Learning analytics

#4 Maartje van den Bogaard (Leiden Universiteit) doet onderzoek naar learning analytics. Haar conclusie is dat het een complex spel van variabelen is die invloed op elkaar hebben. Je kan bijvoorbeeld niet zeggen dat resultaten op de middelbare school voorspellend zijn voor de resultaten op het hoger onderwijs. Er spelen nog ontzettend veel meer factoren een rol. Denk aan iemands persoonlijke achtergrond, gebeurtenissen in iemands leven of dat iemand beter gedijt bij in de setting van een Hogeschool of Universiteit.

Wat werkt dan wel? In de Verenigde Staten heeft Adam Falk van Williams College aangetoond dat iemand zijn succes op de Universiteit voor een groot deel afhangt van de hoeveelheid face-to-face contact een student heeft met de docent.

Onderwijs apps

#5 Rens van der Vorst doet kleine experimenten met data en apps bij de Fontys Hogeschool. Hij begeleidt een aantal studentengroepen. Zo had een groep een app gemaakt die slaapkwaliteit relateerde aan reactiesnelheid. Als je reactiesnelheid te laag is, dan moet je meer slapen. Of een groep die metingen deden bij studenten om hun ‘Cup-a-soup’ moment te bepalen. Dat is het moment dat ze even iets anders moeten doen om effectief te studeren.

Is dat onderwijsvernieuwing? Het grijpt niet in op het primaire leerproces, maar het is wel een variabele die van invloed is op de studie effectiviteit. Kortom, vernieuwing van het onderwijs kan in diverse facetten zitten. Niet alleen in apps om op een andere manier informatie tot je te krijgen.

---

Risico’s

Wat zijn de risico’s, uitdagingen en gevaren rond onderwijsinnovatie?

1. Simplistisch denken
2. Privacy
3. Cultuur

De risico’s en gevaren heb ik hieronder verder beschreven.

1 Simplistisch denken

#1 Je kan van alles vernieuwen en innoveren, maar wat is onderwijs in de kern? Het doel van onderwijs is om (jonge) mensen kritisch laten nadenken over thema’s en kwesties. Online hulpbronnen kunnen helpen met het aanleren van nieuwe feiten, maar dat is iets anders dan de doelstelling van onderwijs zoals ik die net heb gedefinieerd.

Pamela Hieronymi is filosofie professor aan de Universiteit van Californië in Los Angeles. In een essay prikt ze de mythes door van online leeromgevingen: ‘Onderwijs gaat niet om de overdracht van informatie of ideeën. Onderwijs is de training die nodig is om die informatie en ideeën te gebruiken en toe te passen. Zodra informatie losbreekt uit boeken en bibliotheken naar computers en mobiele telefoons, dan wordt die training juist belangrijker. Niet minder belangrijk’.

Adam Falk van Williams gaat hierop door. Hij is met name kritisch op de MOOC startup Coursera (verderop meer over Coursera). In Coursera krijg jij een cijfer gebaseerd op de beoordelingen van vijf willekeurige medestudenten. Hij zegt dat dit niet gelijk kan zijn aan de feedback van een opgeleide docent die een student doordachte en gedetailleerde terugkoppeling geeft. In zijn woorden: ‘Als je dat wel denkt, dan ga je voorbij aan de belangrijkste doelstelling van onderwijs.’ Volgens hem verlies je daarmee de essentiële waarde van onderwijs.

Hetzelfde gaat op voor IMPACT. Dit is een systeem dat in het Amerikaanse onderwijs wordt ingezet om docenten te beoordelen. Het algoritme geeft een score per onderwijzer, waarin onder meer de taal- en rekenvaardigheden van de leerlingen zijn meegenomen. Dit lijkt mooi, maar leidt volgens auteur Cathy O’Neil tot een vertekend beeld [link onderin]. Docenten die lesgeven op zwakke scholen in zwakke scholen krijgen automatisch een lagere score. Op die manier worden goede docenten op slechte scholen ontslagen, waarna ze gaan werken op goede scholen, waar vaak een meer menselijke maat geldt bij beoordelingsprocedures.

2 Privacy

#2 Tijdens de Quantified Student middag ging het niet alleen over data en technologie, maar ook over privacy en de eigendom van data. Rens noemde de projecten bij de Hogeschool ‘big mother’ in tegenstelling tot ‘big brother’. Het doel van de projecten is om studenten te ondersteunen, niet om dwingend te zijn.

Je kan als leerling of student net een handje de juiste richting in geholpen worden. Bijvoorbeeld met het voorbeeld waarin je kan meten wat je optimale moment op de dag is om te studeren. Het wordt anders als de onderwijsinstelling gaat bepalen wanneer je moet studeren en wanneer je moet ontspannen.

3 Cultuur

#3 Als je echt aan de slag wil met vernieuwing in het onderwijs, moet het duidelijk zijn wat de voordelen zijn. Niet alleen voor de bedrijven die de oplossingen verkopen, maar vooral wat de toegevoegde waarde is voor de leerlingen, studenten en leraren. Maar zelfs dan blijven vernieuwingen soms steken in weerstand.

In mijn ervaring met vergelijkbare veranderingstrajecten is cultuur een belangrijk thema in organisaties. Met name omdat de vernieuwingen ingrijpen in het dagelijkse werk van leraren en het leven van de leerlingen en studenten. Als je een project in onderwijsinnovatie aanpakt als puur een technologie implementatie, dan is je blik te beperkt.

---

Visie onderwijs (7x)

Wat is mijn visie op onderwijs innovatie? Ik denk dat ontwikkelingen zoals sensoren, virtual reality, 3D printen en andere exponentiële technologieën (maar vooral kunstmatige intelligentie) een grote impact gaan hebben op scholieren, studenten, leraren en het onderwijssysteem van de toekomst.

De  leraar gaat niet verdwijnen. Alleen zijn of haar rol gaat ingrijpend veranderen. De docent wordt meer een coach die studenten stimuleert om hun passie te vinden en hun nieuwsgierigheid aan te wakkeren. Data en technologie zijn hierin hulpmiddelen, maar zeker niet leidend.

In een wereld waarin alle kennis beschikbaar is en waarin kunstmatige intelligentie alle antwoorden kan geven, waar moeten leraren de leerlingen en studenten dan in coachen? Deze eigenschappen worden waarschijnlijk steeds belangrijker.

1. Passie
2. Nieuwsgierigheid
3. Verbeelding
4. Kritisch denken
5. Volhouden
6. Spelen
7. Emotionele intelligentie

Hieronder heb ik deze eigenschappen kort toegelicht.

#1 Passie. Wat is hetgeen waar je enthousiast over bent? Wat wil je bereiken of nalaten in het leven? Daarmee kunnen instellingen steeds meer geïndividualiseerde trajecten aanbieden, om mensen de kennis, vaardigheden en ervaringen mee te geven om de passie te volgen.

#2 Nieuwsgierigheid. Als alle antwoorden beschikbaar zijn, wordt de kunst van het stellen van de juiste vragen veel belangrijker.

#3 Verbeelding. Als je alles kan maken en creëren, zoals virtuele werelden, dan is verbeelding en creativiteit een onderscheidende eigenschap.

#4 Kritisch denken. Technologische vooruitgang brengt ook risico’s en uitdagingen met zich mee. Zijn leerlingen bijvoorbeeld ‘digitaal weerbaar’? Hoe staan ze tegenover privacy en eigendom van data? Ethiek en nadenken over de gevolgen van vooruitgang wordt steeds belangrijker.

#5 Volhouden. Volgens visionair Peter Diamandis is volhouden een belangrijke voorspeller van toekomstige succes. In een wereld waarin steeds meer automatisch gebeurd en dingen ogenschijnlijk zonder moeite worden geregeld, hoe train je kinderen, leerlingen en studenten dan in het omgaan met tegenslagen?

#6 Spelen. In het boek ‘Magical parent – magical child’ schrijven de auteurs Mendizza en Pearce dat spelen de sleutel tot het optimaliseren van leren en presteren van zuigelingen en kinderen [link onderin]. “Kinderen hebben ouders nodig die op speelse wijze de nieuwsgierigheid, de creativiteit en het wonder koesteren die hun kinderen in de wereld vergezellen.” In mijn podcastinterview met Chi Chiu heb ik ook uitgebreid gehad over leren, neuroplasticiteit en spelen [link onderin].

Hieraan gerelateerd is het onderzoek van neurowetenschapper Patrica Kuhl. Zij kwam er achter dat baby’s volwassen in hun leven nodig hebben om doeltreffend een taal te leren. Zij heeft dit onderzocht door drie groepen te vergelijken. In één groep werd de taal Mandarijn geleerd aan kinderen in Engelssprekende gezinnen door contact met echte leraren. In de tweede groep kregen de kinderen les van dezelfde leraren via videopresentaties en een derde groep hoorde alleen de audio-opnames. De kinderen in de laatste twee groepen leerden significant minder.

Een laatste onderzoek in dit rijtje is van kinderpsychologen Hart en Risley. Zij deden onderzoek naar honderden uren van interacties tussen kinderen en volwassenen in 42 verschillende families. Kinderen in welgestelde gezinnen hoorden gemiddeld 2.153 woorden per uur die tot hen werden gesproken. De kinderen van gezinnen met een laag inkomen hoorden gemiddeld slechts 616 woorden per uur. Dit verschil was evenredig met scores op IQ-testen die op driejarige leeftijd werd afgenomen en met de schoolprestaties van deze kinderen op negen- en tienjarige leeftijd.

#7 Wat is een belangrijke vaardigheid voor een snel ontwikkelende wereld en snel veranderende samenleving? Volgens auteur Yuval Noah Harari is het belangrijkste geestelijk evenwicht en emotionele intelligentie. In een interview met het NRC zegt hij: ‘Hiermee kunnen de kinderen zichzelf later telkens opnieuw uitvinden in een heel veranderlijke wereld. Dadelijk moet je zelfs gaan kiezen wat voor lichaam je wilt en wat voor brein.’

Banen voor de toekomst

In een wereld waarin steeds meer taken en banen worden geautomatiseerd, waarop moet je scholieren en studenten dan voorbereiden? Waar moeten ze voor kiezen? In het boek Life 3.0 schrijft Max Tegmark dat banen waarbij veel repetitieve of gestructureerde handelingen waarschijnlijk hun langste tijd gehad hebben [link onderin]. Nuttige vragen die je volgens hem kan stellen om (nog wel) veilig te zijn, zijn volgens hem:

• Brengt het met zich mee dat je veel interactie met mensen hebt en er sociale intelligentie voor moet gebruiken?
• Vraagt het om creativiteit en om het vermogen slimme oplossingen te verzinnen?
• Brengt het met zich mee dat je in een onvoorspelbare omgeving moet werken?

Dat betekent dat het betrekkelijk veilig is om te kiezen voor beroepen als leraar, verpleegkundige, arts, tandarts, wetenschapper, ondernemer, sociaal werken, kunstenaar, kapper of fysiotherapeut.

Onderwijssysteem

Een andere vraag is welk onderwijssysteem de beste voorbereiding is op een arbeidsmarkt waarin kunstmatige intelligentie steeds meer taken overneemt. Is dat nog steeds het huidige onderwijssysteem met een traject van tussen de tien en twintig jaar, gevolgd door veertig jaar werk in een afgebakend gebied?

Waarschijnlijk niet.

In hun boek Nooit Af schetsen Martijn Aslander en Erwin Witteveen dat een school drie functies heeft: het leveren van schooldiploma’s, opvang en socialisatie [link onderin]. Het probleem is met name dat de waarde van diploma’s snel afneemt in de netwerk- en informatiemaatschappij waarin we nu leven. Zo wordt nu al steeds vaker gevraagd om ‘HBO-niveau’ in plaats van ‘HBO-diploma’ in vacatureteksten.

De opkomst van online toepassingen zoals Duolingo, Setarra en MOOC’s (daarover straks meer) zijn een eerste indicatie [links onderin]. Waarom moeten de scholen zoals we die nu kennen voor het onderwijs zorgen? Misschien lijkt het nu onwaarschijnlijk, maar innovatie buiten de scholen gaat zo hard, dat het huidige onderwijssysteem steeds meer knelt en wringt.

Ouderwets systeem

Het probleem zijn niet de leraren. Die zijn, ook in mijn ervaring, bevlogen met het lesgeven en krijgen voldoening om kinderen en studenten te zien groeien. Waar ligt het dan wel aan? Aslander en Witteveen schrijven in hun boek: ‘Het ligt aan het onderwijssysteem, een systeem dat honderdvijftig jaar geleden is ontworpen en is gefundeerd op de maatschappelijke behoeftes van die tijd. Het is ingebed in de maatschappelijke context van de industriële revolutie en gefundeerd op een serie aannames en vooronderstellingen die in de vorige eeuw nog juiste aannames waren, maar nu niet meer. Of in ieder geval steeds minder.’

Zij zien het daarom somber in. Gaat de onderwijssector door zoals hij nu werkt, dan lijkt het een kwestie van tijd totdat buitenstaanders de sector ‘kennisontwikkeling van kinderen’ gaan overnemen. In een zekere zin zie je dat al, zo heeft Alette Baardmans haar inititief bewust GeenSchool genoemd [link onderin].

Tijd

Hoe kan het onderwijssysteem zichzelf opnieuw uitvinden? Volgens mij gaat het om het zoeken naar de dingen die technologie beter kan dan mensen (en daar technologie voor gebruiken) en andersom.

Zo kun je technologie gebruiken om administratieve handelingen te verminderen, waarna een leraar meer tijd heeft voor de leerlingen net zoals Gideon Shimson bepleit. Neem het voorbeeld van de chatbot uit het begin de artikel. Die kan uitstekend simpele vragen van leerlingen en studenten beantwoorden, zodat de leraar zich kan richten op de complexere gevallen.

Een andere insteek is om regels los te laten en meer verantwoordelijkheden bij de leraren zelf te leggen. In de gezondheidszorg is Buurtzorg een aansprekend voorbeeld. In een interview met De Correspondent zegt oprichter Jos de Blok: ‘Werknemers als intrinsiek gemotiveerde professionals, die zélf het beste weten hoe ze hun werk moeten doen.’

In het onderwijs in Nederland is Niekée/Agora een middelbare school in Roermond die dit idee in de praktijk brengt. Jesse Fredericks schrijft: ‘Hier heerst anarchie in de beste zin van het woord’ [link onderin]. Leerlingen zijn ongebonden aan een lesprogramma en er zijn geen klassieke klaslokalen. Leerlingen krijgen geen les, ze mogen vragen stellen aan ‘coaches.’

Leraren

Wat betekent onderwijsinnovatie dan voor leraren? Het voorbeeld van Niekée/Agora lijkt misschien wat extreem, waar het is wel wat de meerwaarde van een leraar is in een wereld met slimme kunstmatige intelligentie. Inspireren, enthousiasmeren, coachen, bevragen en stimuleren, dat kan een goede leraar veel beter dan software.

Een andere vaardigheid, die lijkt misschien in tegenspraak met de vorige rollen, is dat scholen en leraren heel goed zijn in het bieden van een structuur waarin de leerling de nodige discipline om te leren kan opbrengen. Dit vereist dan het gevoel van een leraar om bij sommige leerlingen meer los te laten en anderen meer structuur en handvatten te geven.

Tot slot gaat het natuurlijk om digitale vaardigheden om de virtual reality te installeren, de kunstmatige intelligentie te begeleiden en op online platformen kennis met andere leraren uit te wisselen. Een mooi voorbeeld is de website Lektion.se waarop Zweedse leraren hun lesmateriaal uitwisselen [link onderin].

Conclusie

Voortdurende bijscholing, bijvoorbeeld in de vorm van online cursussen (MOOC’s), een vast onderdeel wordt van alle soorten werk. Die online cursussen zullen dan misschien ook allerlei andere technologie gebruiken zoals virtual reality voor simulaties, blockchain voor de registratie van vaardigheden en kunstmatige intelligentie voor het bepalen van individuele leerpaden.

Nog steeds is de leraar erbij om de leerling te helpen in de mentale en emotionele groei. Want met die vaardigheden zoals emotionele intelligentie, creativiteit en empathie is de leerling beter voorbereid op het werken en leven in de eenentwintigste eeuw.

---

Een concreet voorbeeld van onderwijsvernieuwing zijn de zogenaamde Massive Online Open Courses.

MOOC ervaring

Een interessante vorm van onderwijsvernieuwing zijn de Massive Online Open Courses. Afgekort: een MOOC. Wat is mijn ervaring met het volgen van een MOOC? Eigenlijk wilde ik al wel wat langer een MOOC volgen. Tijdens mijn experiment om beter te leren [link onderin] heb ik een MOOC gevolgd.

Bij Coursera volg ik een online opleiding van de Universiteit van San Diego (Verenigde Staten) [link onderin]. De cursus heet ‘Learning how to learn’ en duurt 4 weken. De opleiding wordt gegeven door Terrence Sejnowski and Barbara Oakley.

Uitleg

Elke week (van de 4) moet je een aantal video’s bekijken. De principes van de dingen die je leert, passen ze ook toe in de video. Zo heb je na elke video al een aantal testvragen of dat wordt gevraagd om een korte samenvatting te geven van wat je net hebt geleerd.

Bij elke video is ook een transcript in tekst beschikbaar, zodat je ook kan meelezen bij de video. Er zijn ook ondertitels (van Engels tot Nederlands en Chinees). Als je wil kun je ook extra opdrachten om een ‘Honours’ certificaat bij de cursus te krijgen. Dat moet je bijvoorbeeld ook opdrachten van andere studenten beoordelen. Dit was overigens een onderdeel waar William Falk heel kritisch over was (zie de paragraaf Risico’s).

---

Beste docent

Voor mijn podcast had ik een interview met Marc van Mil. In 2017 werd hij uitgeroepen tot docent van het jaar. Aan het begin van het interview vroeg ik hem wat belangrijk is in het docentschap en het onderwijs.

Bekijk het interview hieronder:

---

Leeslijst

Wil je me boeken als spreker? Ik geef geen lezingen meer over onderwijsinnovatie of technologie in het onderwijs. Wel kan ik spreken over de rol van het onderwijs m.b.t. ontwikkelingen zoals biohacking:

• Spreker overheid (over impact van technologie op de overheid, samenleving en het onderwijs)

Dit zijn gerelateerde artikelen:

• Technologische ontwikkelingen volgens een trendwatcher
• Technologie en de overheid

Dit is een relevant interview van mijn podcast:

Ik heb Chi Chiu van instituut Chivo voor mijn podcast geïnterviewd over leren, neuroplasticiteit en spelen. Je kan aflevering 52 ook luisteren in je iOS (Apple), op Spotify of Android podcast app (en je direct abonneren op mijn podcast).

---

Deze boeken heb ik over dit onderwerp gelezen:

• Boek Life 3.0
• Boek Magical Parent
• Boek Nooit Af

---

Dit zijn externe links die ik heb gebruikt:

• Artikel over chatbot als student assistent
• Artikel over Adobe Voce
• MOOC cursus Learning how to learn
• Learning Analytics
• Onderzoek Kuhl naar ontwikkeling taal
• Onderzoek Hart en Risley naar interactie en IQ
• Artikel over GeenSchool
• Artikel met Jos de Blok
• Artikel met school Roermond
• Website Lektion.se
• Website Setarra
• Website Duolingo

Hoe kijk jij aan tegen vernieuwing in het onderwijs? Laat een reactie achter!