Cyborg. Wat is een cyborg? Definitie, betekenis, filosofie (met Cyborg Manifesto), films & voorbeelden van mens-cyborgs.

Wat is een cyborg?

Wat is een cyborg? Het woord cyborg is afkomstig van de term ‘cybernetisch organisme’: de fysieke samensmelting van mens en machine. Andere veelgebruikte termen: een kunstmatige mens, een mix van mens en machine of een bionisch mens.

Voorbeelden die het meest tot de verbeelding spreken komen uit films, series en boeken. Zelf denk ik aan Inspector Gadget, een detective in een tekenfilm met uitschuifbare armen en een helikopter uit zijn hoofd. Andere voorbeelden zijn de Borg uit Star Trek, Major in Ghost in the Shell of The Six Billion Dollar Man. In het deel over Films beschrijf ik nog een aantal andere voorbeelden.

Een cyborg is dus wat anders dan een robot of een androïde. Die laatste twee zijn volledig kunstmatig, terwijl een cyborg altijd nog een deel mens is.

Cyborg video

Op mijn Engelstalige YouTubekanaal heb ik een video gemaakt met de belangrijkste ideeën en inzichten. Bekijk hier de presentatie die ik heb gemaakt.

Mijn video over Cyborgs

Samenvatting cyborgs

Hieronder volgt alvast een opsomming met de belangrijkste punten.

#1 De eerste beschrijving van de term Cyborg stond in een wetenschappelijke paper van Clynes en Kline in 1960. Hun strategie voor ruimtereizen: de mens moet zich aanpassen aan leven in de ruimte, niet andersom. De definitie die ik hanteer: een cyborg is deels mens en deels machine.

#2 Hedendaagse denkers zoals Donna Harraway (met haar invloedrijke The Cyborg Manifest), Andy Clark en Amber Case vinden dat de huidige mens met haar afhankelijkheid van computers, internet en mobiele telefoons al een cyborg is.

#3 De term cyborg wordt tegenwoordig vooral gebruikt in populaire media, zoals boeken, games, series en films. Bekende cyborgs zijn RoboCop, Alita & Cyborg (uit Justice League).

#4 Cybertechnieken brengen diverse nadelen en risico’s met zich mee: onder meer onveiligheid, ongelijkheid, afhankelijkheid en surveillance kapitalisme.

#5 Spraakmakende echte cyborgs zijn Arne Larson (drager van de 1e pacemaker), Jeroen Perk (implantaat in zijn oogbal om 40 pixels te zien), Moon Ribas (sensor om aardbevingen te voelen), Neil Harbisson (camera om kleuren te horen) en Rich Lee (werkt aan project om de eerste menselijke vibrator te worden).

In de rest van dit artikel komen deze punten terug, met een onderbouwing en andere inzichten.

Opbouw artikel

Dit is de opbouw van dit artikel:

Tot slot: aan het eind van dit artikel vind je een lijst met bronnen en kun je een reactie achterlaten met een vraag of opmerking.

De definitie van cyborg.

Cyborg definitie

Wat is de definitie van een cyborg? Neuropsycholoog Manfred Clynes en assistent-professor klinische psychiatrie Nathan Kline introduceerden de term cyborg in het artikel ‘Cyborgs and Space’ in het tijdschrift Austronautics in september 1960 [link onderin].

Beide auteurs waren destijds verbonden aan de Rockland State University (Verenigde Staten). Ze combineerden het woord cybernetica (een opkomend veld van feedback en controle) met het woord organisme. In het artikel formuleerden ze het als volgt: ‘Voor het exogeen uitgebreide organisatorische complex dat onbewust functioneert als een geïntegreerd homeostatisch systeem, stellen we de term cyborg voor.’

Mens in de ruimte

Nu vraag jij je wellicht af waarom ze het stuk schreven voor een tijdschrift over ruimtevaart. Rond die tijd was het dominante idee om planeten en ruimtestations geschikt te maken voor mensen om daar te leven. Zij poneerden een andere strategie: mensen moeten zichzelf aanpassen voor het leven in de ruimte, niet andersom.

De mens was niet minder menselijk, maar meer

Manfred Clynes, bedenker van de term cyborg

In 2010 interviewde The Atlantic de destijds 85-jarige Manfred Clynes [link onderin]. Clynes vertelt dat hij ergens wel verwachtte dat de term nog zou bestaan. Wel plaatst hij een kanttekening. De interface tussen het organisme en de technologie was slechts een middel, een manier om de menselijke ervaring te vergroten. De mens was niet minder menselijk, maar meer.

De betekenis van de term cyborg.

Cyborg betekenis

Wat is de betekenis van cyborg? Hiervoor kom ik nog een keer terug bij Clynes en Kline, de grondleggers van de term. Homeostase staat voor zelfregulering, denk aan dat je lichaam gaat rillen als je het koud hebt en gaan zweten als je het warm hebt.

De automatische, misschien wel onbewuste, zelfregulering was een belangrijk punt voor Clynes en Kline. De machinale of elektrische hulpmiddelen in het menselijk lichaam moeten aanvoelen als natuurlijk. Je moet je er niet bewust van zijn.

Een ander belangrijk punt is de focus op machines, elektronica en robots. De definitie van Clynes en Kline, alsook ons huidige gebruik van de term cyborgs, gaat niet uit van organische of biologische verbeteringen zoals klonen, genetica of genetische modificatie. In andere artikelen op mijn site heb ik over dat thema meer geschreven, zoals human enhancement, biohacking of de maakbare mens.

Cyborg filosofie

Wat zijn filosofieën, ideeën en theoriën over cyborgs? De belangrijkste, naast de paper van Clynes en Kline uit 1960, zijn deze:

  • Cyborg Manifesto door Donna Harraway
  • Man-Computer Symbiosis door James Licklider
  • We are all Cyborgs Now door Amber Case
  • Natural Born Cyborg van Andy Clark
  • Ik, Cyborg door Anneke Smelik
  • Novaceen door James Lovelock

De filosofieën werk ik hieronder verder uit.

Cyborg Manifesto

De Amerikaanse bioloog, filosoof en socioloog Donna Haraway schreef het bekendste document over cyborgs. In 1985 kwam haar essay A Cyborg Manifesto uit. Daarin pleit ze voor het afschaffen van de rigide grenzen tussen mensen en dieren, organismen en machines, mannen en vrouwen.

Daarbij vindt Haraway dat veel mensen al een cyborg zijn. Met hulpmiddelen zoals een pacemaker of gehoorapparaat zijn we al deel mens, deel machine geworden. Tegenwoordig met het gebruik onze mobiele telefoons is dat nog meer het geval, laat staan als we technologie nog meer toestaan in ons leven en lichaam. Daarover straks meer in het deel over Voorbeelden.

Harraway schreef het manifest in reactie op andere feministen en cultuurcritici die computers en het internet afwezen. Ze deelde wel het kritische denken over de kapitalistische, nationalistische en militaire drijfveren in de ontwikkeling van deze technologieën, maar zag dat het daarna ook voor andere doeleinden gebruikt kan worden. Denk aan bevrijding, ontplooiing en zelfexpressie door die vervagende grenzen (bijvoorbeeld tussen mens en techniek).

James Licklider

In 1960, hetzelfde jaar van de paper van Clynes en Kline, publiceerde psycholoog en computerwetenschapper James Licklider het artikel ‘Man-Computer Symbiosis’ [link onderin]. Licklider voorspelde een directe koppeling tussen de mens en computer. Samen zouden ze een semi-automatisch systeem vormen. De publicatie van Licklider wordt gezien als een fundamenteel moment in de computerwetenschappen en het denken over kunstmatige intelligentie.

De denkbeelden van Licklider verschilden behoorlijk van die van Clynes en Kline. Clynes en Kline zagen een versmelting van mens en machine voor zich, terwijl Licklider argumenteerde dat machines de mens zullen vervangen. Een cyborg is niet meer mens, zoals Clynes en Kline bepleitten, maar een vervanging van de mens.

Amber Case

Amber Chase onderzoekt als antropoloog en ontwerper de symbiotische interactie tussen mens en machines. Ze schreef het boek An Illustrated Dictionary of Cyborg Anthropology [link onderin]. Het is een leuk, klein en makkelijk leesbaar geïllustreerd woordenboek over cyborgs en gerelateerde concepten. Al moet ik erbij zeggen dat de voorbeelden uit het boek uit 2014 wat gedateerd voelen.

Toch is ze vooral bekend van haar TEDx lezing uit 2011 met de titel ‘We are all cyborgs now’. In deze lezing legt ze uit hoe we als mens versmolten zijn met technologie.

Uitbreiding van jezelf

De beelden van Facebook, Twitter en mobiele telefoons zonder touchscreen ogen wat ouderwets, maar de kern van haar betoog staat nog steeds overeind. Voorheen gebruikten we hulpmiddelen zoals een stok of een hamer als fysieke extensies. Door digitale technologie creëren we ook een uitbreiding van ons mentale zelf. Met het internet, social media en mobiele telefoons zijn we cyborgs geworden.

In haar korte lezing belicht ze beide kanten van deze ontwikkeling. Ze is kritisch (we hebben ook rust nodig voor reflectie en het maken van plannen) en optimistisch (technologie helpt ons om te verbinden).

Bekijk de lezing:

TED talk Amber Case

Andy Clark

De filosofie van de Britse Andy Clark, professor Cognitieve Psychologie aan de Universiteit van Sussex, ligt in dezelfde lijn als die van Case. In zijn boek Natural Born Cyborg schrijft Clark over cognitieve technologieën, zoals telramen, het schrift, encyclopedieën of databases zoals het internet [link onderin]. Volgens hem zijn dat upgrades voor het brein. Die technologieën veranderen namelijk de manier waarop de menselijke conditie werkt. Dit concept komt duidelijk naar voren in de titel van zijn boek. Volgens Clark zijn we ‘natuurlijke cyborgs‘. Hij stelt dat het gebruik van technieken om onze cognitie te verbeteren ons mens maakt.

Daarvoor is het niet eens nodig om machines in ons lichaam te plaatsen. Alleen al het feit dat ze invloed hebben op de werking van ons brein en hoe wij naar de wereld te kijken, dat is genoeg. Dat maakt ons al cyborgs, in de visie van Clark.

Extended Mind

In 1995 schrijf Clark een paper over The Extended Mind met David Chalmers [link onderin]. Het principe van The Extended Mind is dat de menselijke cognitie niet beperkt blijft tot alleen de persoon zelf. Clark gelooft dat de geest zich uitstrekt in de wereld en regelmatig verstrikt is in een hele reeks apparaten en hulpmiddelen.

Zeker na de opkomst van de smartphone (en het besef dat we steeds meer cognitieve taken daaraan overlaten), kreeg het concept steeds meer aandacht van filosofen en wetenschappers. Tegenwoordig is de publicatie van Clark en Chalmers één van de meest geciteerde papers en inspireert het onderzoek in allerlei domeinen, zoals neurowetenschappen, psychologie, taalkunde, kunstmatige intelligentie en robotica).

Het concept van de Natuurlijke Cyborgs is een logische opvolger van The Extended Mind: ons brein is gewend om zijn functies uit te breiden en te verbeteren met hulpmiddelen, de vorm van die hulpmiddelen wordt door technologische vooruitgang steeds geavanceerder en complexer.

Anneke Smelik

Anneke Smelik is hoogleraar Visuele Cultuur aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. In 2012 kwam Ik, Cyborg uit. In dit boek onderzoekt ze het beeld van de cyborg in sciencefiction, reclames, videoclips, computergames en mode.

Ze stelt dat de cyborg een van de antwoorden is van de populaire cultuur op de roep van wetenschap en technologie. ‘Het is een figuratie waarin onderzocht wordt wat het betekent om mens te zijn in een tijd waarin wetenschap en technologie de menselijke soort kunnen helen of verbeteren of juist kwaad kunnen doen en vernietigen.’

De mate waarin wetenschap en technologie ons als mens beïnvloeden, dat spreekt tot de verbeelding, vooral in sciencefiction boeken, series en films. Daarover later meer.

Andere termen

Een ander interessant punt is dat Smelik aangeeft dat het concept van de cyborg vooral in de populaire media terugkomt. Afgezien van het manifest van Donna Haraway komt de term amper terug in non-fictie of (populair) wetenschappelijke artikelen. Daar gaat het meestal over human enhancement, human augmentation of transhumanisme.

Een verklaring die ik kan bedenken is dat cyborg een te nauwe definitie is. Zoals ik eerder aangaf, zijn er sinds het artikel van Clynes en Kline andere ontwikkelingen opgekomen zoals farmaceutische of biologische verbeteringen. Als een wetenschapper dan de maakbaarheid van de mens onderzoekt, is de term cyborg te smal. Je spreekt dan immers alleen over mechanische en elektrische implantaten en verbeteringen.

De term cyborg is te algemeen en daarmee nutteloos voor wetenschappers

Dat is ook de observatie van Chris Hables Gray, auteur van The Cyborg Handbook. Volgens hem is cyborg een te algemene en daarmee nutteloze term geworden. Vanwege de ruime interpretatie is de term met name populair geworden onder sciencefictionschrijvers en politieke theoretici.

James Lovelock

De excentrieke Britse wetenschapper en uitvinder James Lovelock schreef meerdere boeken. In het boek Welkom in het Novaceen wijdt hij een groot deel aan cyborgs.

In tegenstelling tot de eerdere definities van Clynes en Kline, Harraway en Case, heeft Lovelock het niet over organismen die deels biologisch en deels machine zijn. Hij verwijst met die term naar intelligente, elektronisch wezens die zichzelf ontwerpen en in elkaar zetten, dankzij kunstmatige intelligentie.

Lovelock is niet negatief over deze kunstmatige intelligentie. Sterker nog, hij ziet ons als mens als de schepper en de opvoeder van deze slimme machines. Die machines volgen ons op in de evolutie van het leven op aarde. Zij zijn in staat om de aarde (ook een soort van organisme in zijn Gaia-theorie) koel genoeg te houden. Iets wat ons mensen niet lukt, gezien de klimaatcrisis met de opwarming van de aarde. In een artikel over de toekomst van de mens heb ik meer over dit idee geschreven.

Donna Harraway (links) en Amber Case (rechts)

Dit deel gaat over cyborgs in films en fictie-boeken. Verderop in dit artikel kom ik soms nog terug op een film, bijvoorbeeld om uit te leggen dat een voorbeeld uit een film wel of niet realistisch is.

Cyborg films

Zoals ik al eerder schreef zijn cyborgs al decennialang een fascinatie voor auteurs, serie- en filmmakers. De quote waar ik direct aan moet denken is van T-1000, gespeeld door Arnold Swarzenegger in de film Terminator 2: Judgement Day: ‘I am a cybernetic organism living tissue over metal exoskeleton.’

Cyborgs in films

Op mijn Engelstalige YouTubekanaal heb ik een video gemaakt over films met Cyborgs:

Mijn video over films met cyborgs

Top 5 films met Cyborgs

Natuurlijk zijn de Terminator films geweldig, maar ik geef nog een paar andere tips als het gaat om films met dit thema:

  • RoboCop
  • Repo Men
  • Hardcore Henry
  • Justice League
  • Alita: Battle Angle

RoboCop

In RoboCop (1987) van directeur Paul Verhoeven wordt de politie in de gewelddadige stad Detroit geprivatiseerd. Omni Consumer Products (OCP) wint dat contract en ontwikkelt een cyborg-politieagent: RoboCop.

Hoofdrolspeler Alex Murphy (gespeeld door Peter Weller) wordt door een list van OCP door criminelen zo toegetakeld, zodat hij de perfecte kandidaat is om RoboCop te worden. Hij komt achter het bedrog van OCP en keert zich vervolgens tegen het bedrijf.

Repo Men

In Repo Men (2010) kunnen patiënten langer leven met elektronische kunstmatige organen van het bedrijf The Union. Er zit echter een addertje onder het gras: de rente en betaalregelingen zijn bijna ondoenlijk.

Het bedrijf stuurt deurwaarders op de mensen af die de organen niet kunnen afbetalen. De deurwaarders Remy en Jake (gespeeld door Jude Law en Forest Whitaker) sporen wanbetalers op om de organen terug te eisen en in te nemen. Bijrol voor Carice van Houten, als de ex-vrouw van Remy.

Hardcore Henry

Hardcore Henry (2015) is een Russische film met een spectaculaire manier van filmen. De hele film kijk je vanuit het perspectief van Henry, de hoofdrolspeler.

Zonder enige herinneringen ontwaakt Henry in een zeppelin die boven Moskou vaart. In een laboratorium plaatst zijn vrouw Estelle een bionische arm en been aan hem. Daarnaast blijkt hij allerlei elektronische onderdelen in zijn lichaam te hebben, een echte cyborg. Akan, een slechterik met telekinetische krachten, eist Henry op als eigendom van zijn bedrijf.

Justice League

De film Justice League (2017) is gebaseerd op de strips van DC Comics. Victor Stone, gespeeld door Ray Fisher, is Cyborg en lid van de Justice League. Daarvoor zat hij in de Teen Titans.

Na een tragisch ongeluk bouwt Victor’s vader, wetenschapper dr. Silas Stone, hem op met mechanische en elektronische onderdelen. Behalve superieure fysieke kracht kan hij ook direct communiceren met computers. Ondanks zijn heldenstatus blijft hij verdrietig om het gemis van een gewoon leven.

In de film vecht Victor samen met Batman, Superman, Wonder Woman, The Flash en Aquaman om de planeet Aarde te redden.

Alita: Battle Angle

In de film Alita: Battle Angle (2019) wordt de hoofdrolspeler (actrice Rosa Salazar) opgebouwd uit het afval van een stad in de lucht. Arts dr. Dyson Ido construeert en repareert cyborgs. Hij is diegene die Alita tot leven wekt.

In de film komen veel fictieve cyborg-verbeteringen voor, zoals handen met cirkelzagen en dodelijke flexibele speren die uit iemands schouder schieten. Toch bevat de film een diepere boodschap. Zo is de tweedeling in deze wereld duidelijk zichtbaar: de onsterfelijke elite leeft in een afgesloten samenleving kilometers boven de aarde.

Is Terminator een cyborg of een Android?

Boeken met cyborgs

Naast films zijn er uitstekende boeken in dit genre geschreven. Twee boeken hebben een grote impact op mij gehad: Neuromancer en Snow Crash.

Neuromancer

William Gibson publiceerde de sciencefictionroman Neuromancer in 1984. Het is een toonaangevend boek in het genre cyberpunk. Het was Gibson’s debuutroman en het is het eerste deel uit de Sprawl trilogie.

Hoofdpersoon Henry Case is een werkloze, depressieve en verslaafde computerhacker. Nadat hij is betrapt op stelen van zijn werkgever is zijn zenuwstelsel aangetast, waardoor hij niet meer kan inloggen op de matrix (een wereldwijd netwerk van computers). Nadat hij wordt gered door een huurling met bionische upgrades (Molly) biedt Armitage (een ex-officier van het Amerikaanse leger) hem een opdracht aan. In ruil voor het voltooien van de opdracht, zal hij Henry’s zenuwstelsel herstellen.

Bijzonder is dat Neuromancer de enige roman is die de Nebula Award, de Philip K. Dick Award en de Hugo Award heeft gewonnen.

Snow Crash

Neal Stephenson bracht in 1992 het boek Snow Crash uit. Het is een bijzondere roman, met verwijzingen naar en inspiratie uit religie, taalkunde, filosofie en archeologie.

De hoofdpersoon heeft de ondubbelzinnige naam Hiro Protagonist. Hij is pizzabezorger voor de maffia. Als Hiro niet op tijd een pizza kan bezorgen, helpt skateboardkoerier Y.T. hem. Ze werken daarna samen om informatie te verkopen aan CIC, een opvolger van de CIA.

Hiro plugt regelmatig in op het Metaversum. Dit is een virtuele wereld en een opvolger van het internet. In die wereld krijgt Hiro een bestand aangeboden. Volgens Raven is Snow Crash een nieuw soort digitale drugs. Als Hiro het geeft aan bevriende hacker, blijkt de drugs een dodelijk virus te zijn. Samen met Y.T. onderzoekt Hiro in de echte wereld en de virtuele wereld naar de oorsprong van dit virus.

Naast boeken en films, zijn cyborgs soms hoofdrolspelers in games. Een voorbeeld is Cyberpunk 2077. Lees een uitgebreid artikel over Cyberpunk 2077 of bekijk de video:

Review over het spel Cyberpunk 2077

Zelf ben ik ook deels cyborg. Ik draag een onderhuidse chip tussen de duim en wijsvinger van mijn linkerhand. Lees meer over chip in lichaam mens. Andere mensen gaan nog verder dan ik. Hun profielen lees je in dit deel.

Cyborg voorbeelden

Wat zijn bekende cyborgs, buiten de personages in films en boeken?

Stelarc

De op Cyprus geboren Stelios Arcadio is een van meest legendarische hedendaagse cyborgs. Momenteel woont en werkt hij vanuit Australië. Zijn kunstenaarsnaam is Stelarc en zijn status heeft hij verdiend met radicale experimenten [link onderin].

Neem Ping Body. Dit was een installatie in een museum in Luxemburg. Stelarc had elektroden aangesloten op zijn spieren. Vanuit andere plekken in de wereld konden bezoekers signalen naar de spieren sturen en hem zo bedienen. Of Ear on Arm waarbij hij een derde oor heeft laten groeien op zijn onderarm. Hij wilde daar een microfoon implanteren, maar vanwege een aantal ontstekingen is dat niet gelukt.

Als kunstenaar wil je een interface construeren of een interface engineeren. Om het echt te ervaren.

Stelarc

In een interview met Wired vertelt hij over het doel van zijn projecten. ‘Als kunstenaar wil je een interface construeren of een interface engineeren. Om het echt te ervaren, en om er zo iets zinvols over te verwoorden. Het is niet alleen speculeren over een toekomst.’

Zijn standpunt is dat technologie een aanhangsel van het lichaam zal zijn en altijd al geweest is.

Peter Scott-Morgan

De Britse computerwetenschapper Peter Scott-Morgan kreeg in november 2017 de diagnose dat hij een aandoening aan zijn zenuwen had, het zogeheten motor neurone disease (MND). Een derde van de patiënten met deze aandoening overlijdt binnen een jaar en de helft binnen twee jaar.

Op deze manier zal de mensheid haar kwetsbare lichamen vervangen met meer permanente mechanismen, zoals computers.

Peter Scott-Morgan

Scott-Morgan besloot zich hier niet bij neer te leggen. Opvallend, zo stelt een journalist van The Guardian, is een passage in het boek The Robotics Revolution van Scott-Morgan uit 1984. Hierin schrijft hij: ‘Als het pad van de verbeterde mens wordt gevolgd, dan zullen de mensheid en robot op dezelfde evolutionaire tak blijven. Op deze manier zal de mensheid haar kwetsbare lichamen vervangen met meer permanente mechanismen, zoals computers.’

Eerste cyborg ter wereld

Het doel van Scott-Morgan is nu om de eerste echte cyborg ter wereld te worden. In 2019 zijn de stembanden van Scott-Morgan verwijderd. Voor de operatie heeft hij 20.000 woorden ingesproken, met als doel om dit later te gebruiken om via een computer te kunnen praten. Momenteel gebruikt hij de beweging van zijn ogen om te communiceren, vergelijkbaar met de methode die Stephen Hawking gebruikte.

Onderzoekers bij Intel werken aan verbeterde software, om hem automatisch opties te geven bij bepaalde situaties en gebaseerd op zijn persoonlijkheid. De Engelse zender Channel 4 bracht in 2020 de documentaire Peter: The Human Cyborg uit over zijn metamorfose. Want dat is hoe Scott-Morgan dat zelf ziet: ‘Ik zal deels hardware zijn, deels wetware, deels digitaal en deels analoog.’

Moon Ribas

Moon Ribas sprak ik samen met Neil Harbisson en Manel De Agues (het volgende profiel) op een conferentie in Leiden. Het interview staat iets verderop. Een dag eerder stonden Moon, Neil en Manel op het podium om te vertellen over hun leven als cyborg.

Neil Harbisson is de bekendste van de drie. Hij heeft een antenne in zijn schedel laten plaatsen waarmee hij kleuren kan horen. Neil had samen met Moon in 2017 de stichting Transpecies Society opgezet, een beweging die zich hard maakt voor de erkenning van cyborgs.

Ik was best wat gewend, maar tijdens de lezing en ons gesprek daarna was ik verbaasd en gefascineerd. Moon, steil blond geverfd haar en grote ogen, vertelt over een sensor die trilt als er ergens op aarde een aardbeving is. De sensor is gepiercet aan haar elleboog en is via haar telefoon verbonden aan online seismografen. De sensor trilt in verschillende niveaus, afhankelijk van de intensiteit van de beving.

Ze gebruikt haar seismische gevoel om dansstukken te maken. De choreografie van haar dansvoorstelling ‘Waiting for Earthquakes’ hangt af van of er aardbevingen vanaf 1.0 op de schaal van Richter voelbaar zijn. Als er geen aardbevingen van die schaal of hoger zijn, dan danst ze niet. Mocht ze wel vibraties oppikken, dan voert ze bewegingen uit op de intensiteit van de trillingen.

Manel De Aguas

Net als Moon en Neil sprak ik Manel De Aguas ook op de conferentie. Hij heeft zwart kort haar, een zwarte trui en fel gouden oorbellen. Hij ontwikkelde vinnen en installeerde die aan beide kanten van zijn hoofd. Op afstand lijken het konijnenoren. Achter de twee grote, witte puntvormige schelpen, lopen vier draden naar de achterkant van zijn oren.

Achter zijn hoofd zit een ontvanger waarmee de installatie met zijn telefoon is verbonden. De atmosferische druk, vochtigheid en temperatuurveranderingen vertaalt de ontvanger naar trillingen op zijn oren. Manel heeft zichzelf getraind om de veranderingen in de vibraties te interpreteren. Hij zegt dat hij weersveranderingen kan voorspellen en voelt op welke hoogte hij zich bevindt.

Bekijk het interview dat ik met Manel, Moon Ribas en Neil Harbisson had.

Interview met Manel, Moon & Neil

Andere cyborgs

Andere cyborgs die ik nog wil benoemen zijn ikzelf (vanwege de onderhuidse chip die ik heb laat plaatsen in mijn hand) en Neil Harbisson (cyborg kunstenaar), Kevin Warwick (wetenschapper met eerste implantaten) en Tim Cannon (eigenaar van Grindhouse Wetware).

Een beschrijving van mijn experiment én de uitgebreide profielen van Neil, Kevin en Tim staan in mijn artikel over chip in lichaam mens.

Naast deze cyborgs verdienen deze mensen ook een vermelding:

  • De Amerikaan Jesse Sullivan staat bekend als de eerste bionische persoon ter wereld. Na een amputatie van zijn beide armen heeft deze elektricien protheses die zijn verbonden aan zenuwen in de spieren in zijn bovenlichaam. Als hij denkt aan het optillen van zijn arm, dan beweegt zijn kunstmatige arm omhoog.
  • De Canadese filmmaker Rob Spence noemt zichzelf ‘Eyeborg’. Rob verloor een oog toen hij speelde met het jachtgeweer van zijn opa. Hij verving zijn oog door een camera, eerst analoog en later digitaal. De camera is niet verbonden aan de zenuwen in zijn oog. Hij gebruikt de beelden om een documentaire te maken en hij kan het oog griezelig rood laten kleuren. Spence noemt dat de ‘Terminator look’.
  • De Chineze Naomi Wu is een van de populairste cyborgs op social media. Ze heeft rond de 1,5 miljoen abonnees op YouTube met haar kanaal Naomi SexyCyborg Wu. Zonder inwendige technologie is ze in de strikte definitie geen cyborg, maar ze maakt handig gebruik van de term in haar uitingen. Ze is een uithangbord van de hacker- en maker-scene in Shenzhen. Zo maakt ze zelf kleding en accessoires met extra functies. Zoals haar hoge hakken, met daarin een geheim compartiment met onder meer een draadloze router, een ethernet kabel en schroevendraaiers.

Tot slot, een van de meest bijzondere menselijke cyborgs is de Amerikaan Rich Lee. Op Instagram is zijn account Lovetron9000. Die naam is niet zonder reden. Hij werkt aan vibrerende implantaat om aan te brengen in je geslachtsdeel. Lee’s doel is om de eerste menselijke vibrator te worden.

Moon Ribas

In dit deel schrijf ik over een aantal cyborg technieken.

Dit is niet een compleet overzicht. In mijn artikel over human augmentation kun je bijvoorbeeld meer lezen over protheses en exoskeletten. Of in mijn artikel over Neuralink staat meer over hersenimplantaten.

Cyborg technieken

In het vorige deel over menselijke cyborgs stonden ook al enkele voorbeelden van upgrades en technieken. In dit deel geef ik nog meer voorbeelden.

In The Cyborg Handbook noemt Chris Hables Gray vier functies van cyborg-technologie:

  • herstel
  • normalisering
  • transformatie
  • versterking of vermeerdering

Cyborgs in populaire cultuur zoals films, series, boeken en games, omvatten bijna altijd de laatste twee functies: technologie transformeert, verhoogt en vermeerdert hun menselijke lichaam en geest.

In dit deel geef ik een paar voorbeelden van technieken (in alle categorieën) en gerelateerde ontwikkelingen die cyborg-technologie ondersteunen:

  • Pacemaker;
  • Bionisch oog;
  • Gerelateerd: biomaterialen en gemodificeerde zenuwcellen;
  • Bijzondere technieken: PegLeg, UV-licht voelen en LEGO prothese.

Deze technieken werk ik hieronder verder uit.

Pacemaker

De eerste categorieën in het overzicht van Gray zijn herstel en normalisering. Het beste voorbeeld hiervan vind ik pacemakers. Een pacemaker is een apparaat dat zorgt dat het hart in het juiste ritme blijft kloppen.

Overigens sluit de pacemaker ook aan bij de oorspronkelijke definitie van cyborgs door Clynes en Kline. Zij stellen namelijk dat een cyborg iemand is die niet merkt dat technologie onderdeel van het lichaam is. Dit geldt naar mijn weten ook voor pacemakers. Dragers weten uiteraard wel dat ze een pacemaker dragen, maar zijn er niet continu mee bezig.

In het boek Het Lichaam van Bill Bryson las ik het bijzondere verhaal over de ontwikkeling van de pacemaker. De Zweedse ingenieur Rune Elmgqvist knutselde, samen met chirurg Åke Senning van het Karonlinksa Institutet in Stockholm, aan de keukentafel een paar experimentele hartstimulators in elkaar. De eerste versie brachten ze in bij Arne Larsson, een patiënt van drieënveertig jaar die snel zou overlijden vanwege een hartritmestoornis als gevolg van een virusinfectie. Het apparaatje werkte een paar uur. De back-up werd snel ingebracht en deze hield het drie jaar vol (al was er geregeld wat aan de hand en moesten de batterijen om de paar uur opgeladen worden).

Met de verdere vooruitgang in de technologie kreeg Larson regelmatig een nieuwe pacemaker. In 2002 stierf hij op zesentachtigjarige leeftijd. Hij had toen de 26e pacemaker in zijn borstkas en had zowel chirurg Senning als ingenieur Elmqist overleeft.

Elmqist, Senning & Larson

Bionisch oog

Een bionisch oog is een ander voorbeeld van een cyborg-technologie voor herstel of normalisatie. In mijn boek Supermens schreef ik over het netvliesimplantaat van Jeroen Perk. Hier volgt de inleiding van dat hoofdstuk:

Jeroen en de witte jassen

Schimmen, contrasten en vlekken. Steeds meer beelden. Tot ze plots voor hem opdoemen: de witte jassen van zijn dokters.

Ruim vijfentwintig jaar eerder ging het ineens een stuk minder. ‘In het begin schaamde ik me dood. Niemand mag dit weten, besloot ik,’ vertelt hij. Op een gegeven moment was het niet meer vol te houden. Ik spreek Jeroen op een mooie zomeravond bij hem thuis in Hoofddorp. Hij draagt een lichtblauw T-shirt, een spijkerbroek en sportschoenen van Nike. Naast zijn glimlach en aanstekelijke enthousiasme valt nog iets op. Hij heeft een grote zwarte zonnebril op met een ovalen schijfje van drie centimeter doorsnede aan de rechterkant. Een zwart kabeltje loopt vanaf de zonnebril naar een klein kastje op zijn heup.

Kokerziekte

Jeroen was op zijn achttiende al 80 tot 90 procent van zijn zicht kwijt. Twee jaar geleden, op zijn 39e, kon hij alleen aan de zijkanten van zijn gezichtsveld nog flauwe lichtpuntjes zien. De reden is de progressieve genetische oogafwijking Retinitis pigmentosa, ook wel kokerziekte genoemd. Progressief, omdat hij vanaf zijn vijftiende elke paar maanden steeds meer minder kon zien.

In 2013 ging hij onder het mes voor een zware operatie van vier uur. Tijdens de medische ingreep plaatsten artsen een geavanceerde chip op zijn netvlies, de retina-chip. Hij kwam in aanmerking voor de chip van de Amerikaanse fabrikant Second Sight, omdat de verbinding tussen zijn netvlies en de visuele cortex nog intact was.

Camerabril

De chip is aangesloten op een camerabril. Een computer die hij met zich meedraagt, ter grootte van een ouderwetse camera, zet de beelden om in signalen die draadloos naar de chip worden gestuurd. De chip stuurt vervolgens via een intacte oogzenuw pulsen naar de hersenen, die resulteren in pixels.

Eerst was er, heel even, de twijfel. Maar daarna ineens het besef: het licht is terug!

Jeroen Perk

Na de operatie moest hij nog twee weken wachten voordat de camerabril werd aangezet. In een interview beschrijft hij het moment dat de bril werd aangezet als een religieuze ervaring. Hij is extatisch: ‘Nu moet het gebeuren, wist ik. Nu gaat alles veranderen. Eerst was er, heel even, de twijfel. Het was volledig donker. Gebeurt er nou wat? Maar daarna ineens het besef: het licht is terug! Ik zag de artsen voor me staan, in hun witte jassen.’

Het is fantastisch

De retina-chip bevat zestig elektroden. Elke elektrode correspondeert voor één lichtpuntje. Die chip stuurt de lichtpuntjes als pulsen naar de oogzenuw. Jeroen ziet dan zestig pixels die aan of uit staan. Het is niet veel, maar Jeroen is er blij mee. ‘Ik zie ineens weer mooie lichtjes en contouren, het is fantastisch.’

Hij herkent de contouren van een verlichte Eiffeltoren in de nacht, de bewegingen van de popgroep Bløf tijdens een concert op het strand en de scherpe contrasten van zon en schaduw op een skihelling.

Hij oefent zijn bionische oog door zo veel mogelijk objecten te scannen. Zijn camerabril richt hij ergens op en dan probeert hij zo veel mogelijk te zien. Soms lukt het en soms niet. Zijn voordeel is dat hij jarenlang nog wel heeft kunnen zien. Hij koppelt het beeld van zestig pixels aan zijn herinneringen.

Jeroen Perk

Naar 1.024 pixels

Jeroen’s bril bevat zestig elektroden die worden omgezet naar dezelfde hoeveelheid zwarte of witte pixels. Hij is daar heel blij mee, maar het is nog ver verwijderd van het palet dat gezonde mensen kunnen zien.

Een stap was de publicatie eind 2020 van het Nederlands Herseninstituut. Wetenschappers van deze instelling kregen het voor elkaar om de zenuwen in de ogen te omzeilen en beelden direct naar de hersenschors te sturen.

Matrixbord

De onderzoekers konden 1.024 elektroden in het implantaat verwerken. Pieter Roelfsema, leider van het onderzoek: ‘Het menselijk oog heeft een miljoen pixels, dus 1.024 is slecht een promille van het zicht van een gezond paar ogen’ [link onderin].

Het menselijk oog heeft een miljoen pixels, dus 1.024 is slecht een promille van het zicht van een gezond paar ogen.

Pieter Roelfsema, wetenschapper

In een interview vergelijkt hij de werking met een matrixbord langs de snelweg. ‘Door lampjes op een bepaalde manier te rangschikken kunnen bepaalde letters of getallen worden gemaakt.’

Robocop en Black Mirror

De sprong van 1.024 naar een miljoen pixels is nog gigantisch. Toch ben ik nieuwsgierig of opvolgers van de retina-chip van Jeroen ooit beter worden dan natuurlijke varianten. Dat lijkt dan op een functie zoals in de film Robocop: extreem inzoomen, informatie tonen en je camerabeelden direct met anderen delen.

Dat doet me trouwens ook denken aan een boeiende aflevering van Black Mirror op Netflix. In ‘The Entire History of You’ dragen de personages een chip in het oog waarmee ze gebeurtenissen kunnen opnemen en later terugkijken.

De aflevering illustreert dat de gevolgen van zo’n technologie groter zijn dan ingenieurs en ontwerpers in eerste instantie denken. In het deel over Ethiek kom ik hier nog op terug.

Biomaterialen

Het meest lastige van cyborg-technieken is dat het menselijk lichaam niet gemaakt is om elektronische apparaten voor een lange tijd in zich te dragen. Weefsels en organen kunnen beschadigt raken met littekens en het immuunsysteem komt ook vaak in actie tegen de onbekende binnendringer.

Een scenario zoals in de film Repo Men waar electronische levers, nieren en harten moeiteloos in het lichaam worden geplaatst, is niet realistisch.

Tenminste, tot voor kort.

PEDOT

Wetenschappers van de Universiteit van Delaware (Verenigde Staten) publiceerden in 2020 hun onderzoek naar een nieuw type materiaal: PEDOT [link onderin]. Het is een soort van laagje, vliesje of bekleding die je op implantaten, protheses en chips kan aanbrengen.

Hoofdonderzoeker David Martin zegt in een interview dat het vlies van PEDOT precies kan worden afgestemd op alle mogelijke typen biologische materialen. Ze hebben dit aangetoond met een PEDOT-laag met antilichamen die bepaalde tumoren kan herkennen.

Biologisch-electronisch laagje

PEDOT lijkt daarmee een ideaal biomateriaal voor implantaten. David Martin: ‘Onze materialen zijn bedoeld om de kloof te overbruggen tussen het inerte, stijve, solide, abiotische ontworpen apparaat en het levende, zachte, natte, biotische weefsel.’

Onze materialen zijn bedoeld om de kloof te overbruggen tussen het inerte, stijve, solide, abiotische ontworpen apparaat en het levende, zachte, natte, biotische weefsel.

David Martin, onderzoeker

In eerste instantie zullen wetenschappers dit willen gebruiken om patiënten te helpen met hun implantaten. Een volgende stap kan zijn om dit biologisch-elektronische laagje te gebruiken op implantaten voor transformatie of verbetering, naar de categorieën van Gray.

Speculeren over de toekomst

Sommige bloggers en nieuwssites ervaren dit ook, gezien de spectaculaire en speculatieve titels:

  • The material that could help humans become Cyborgs (Freethink)
  • Specialized polymers bring us one step closer to Cyborgs (Inverse)
  • Cyborg technology could enable new diagnostics, merger of humans and AI (American Chemical Society)

Het is nog wel de vraag of PEDOT de hoge verwachtingen kan waarmaken én of het dan ook wordt gebruikt voor transformatie of verbetering van de mens. In het deel Ethiek kom ik hierop terug.

Combinatie

Naast de biomaterialen van PEDOT is er nog een andere oplossing voor de verbeterde integratie van implantaten in het menselijk lichaam. In 2020 maakten wetenschappers van Stanford University (Verenigde Staten) bekend dat ze cellen kunnen aanpassen, zodat ze beter elektriciteit kunnen geleiden [link onderin].

Het team bij Stanford heeft de cellen aangepast door genetische modificatie. De onderzoekers hebben zenuwcellen veranderd waardoor die cellen nu bepaalde enzymen produceren op hun oppervlakte. De enzymen verbinden kleine moleculen in een keten, een polymeer. Zo’n polymeer kan elektriciteit geleiden of juist isoleren, afhankelijk van de samenstelling.

Recombinatie

Het onderzoek van Stanford en ook de publicatie over PEDOT illustreren wel een interessante punt: vooruitgang in (medisch) onderzoek is vaak niet vast te hangen aan één wetenschappelijke ontwikkeling.

De meest interessante innovaties ontstaan vaak op een kruispunt van meerdere technologieën. Een term voor deze ontwikkeling is recombinatie of singulariteit (al wordt dit ook gebruikt voor het moment dat superintelligentie ontstaat).

Hierop vooruitdenkend kan de ontwikkeling van een techniek zoals hersenimplantaten hiermee in een versnelling komen. Naast nieuwe inzichten uit neurowetenschappen, kunstmatige intelligentie en elektronica, kunnen slimme materialen zoals PEDOT en gehackte zenuwcellen daar een belangrijke rol in spelen.

Bijzonder

Naast de pacemaker, netvlies-implantaten en biomaterialen zijn er ook nog bijzondere technieken. In een aantal van de profielen van Cyborgs staan ook al een paar voorbeelden, zoals Stelarc met het extra oor, Manel De Aguas met zijn gevoel voor weer en Rich Lee met zijn implantaat in het geslachtsdeel.

Toch zijn er nog een paar andere interessante toevoegingen:

  • De PegLeg is een draadloze router en een harde schijf van 64 gigabyte met de omvang van een rol kauwgom. De naam is vrij letterlijk: je draagt de PegLeg in je been. Als je in de buurt van iemand bent met deze implantaat, kun je daar bestanden zoals films, boeken en foto’s naar uploaden en van downloaden [link onderin].
  • Spanjaard Pau Prats is verboden aan Transpecies Society, net als Manel De Aguas. Pau draagt een band met elektronica om zijn onderarm. Die band bevat een sensor die UV-licht detecteert en een serie kleine motortjes om trillingen af te geven. Een chip zet de hoeveelheid gemeten UV-licht om in trillingen. Het doel van Pau is om dat gevoel meer te integreren in zijn lichaam, bijvoorbeeld door de trillende motoren aan botjes in zijn oren vast te maken.
  • De bijnaam van David Aguilar Amphoux is Hand Solo. De reden: door een genetisch defect werd hij geboren zonder rechter-onderarm. Met LEGO heeft hij een prothese gebouwd als vervanging van zijn onderarm. Zijn LEGO-arm is zelfs sterk genoeg dat David er push-ups ermee kan doen.

Bekijk een video van David Aguilar Amphoux op YouTube:

Hand Solo

In dit deel schrijf ik over bedrijven die aan producten werken die ons cyborgs maken.

Cyborg bedrijven

Er zijn weinig bedrijven die uitgesproken zijn in hun doelstelling om van mensen cyborgs te maken. Voor sommige ondernemingen geldt dat wel, bijvoorbeeld in de naam (Cyborg Nest en Dangerous Things) of door uitlatingen van de topman (Neuralink).

Daarnaast werken de huidige technologiebedrijven aan producten die ons meer laten versmelten met elektronica, zoals Google, Apple en Facebook.

Hieronder de profielen van deze bedrijven:

  • Cyborg Nest
  • Neuralink
  • Dangerous Things
  • Google
  • Apple
  • Facebook

Ik houd niet de strikte definitie van een cyborg aan. Sommige bedrijven werken aan inwendige technologie, andere aan uitwendige producten.

Cyborg Nest

Cyborg Nest (gevestigd in Londen, Engeland) wil technologie gebruiken om de menselijke ervaring uit te breiden. CEO Liviu Babitz: ‘Technologie moet niet gebruikt worden om mensen te onderdrukken, maar moet voor iedereen beschikbaar zijn.’

Hun eerste product is de North Sense. Liviu draagt het apparaatje op zijn borst. De North Sense heeft de omvang van een flinke pleister en zit met piercings vast aan zijn lichaam. De elektronica is beschermd door een siliconen omhulsel. Het apparaat geeft een kleine trilling als hij naar het noorden gericht staat.

Na de North Sense werkt Cyborg Nest aan de Sentero. Dit is een draagbaar apparaat die verschillende vormen van input kan vertalen naar trillingen. In 2021 heb ik Liviu Babitz voor mijn Engelse YouTube kanaal geïnterviewd:

Interview met Liviu Babitz

Neuralink

Het Amerikaanse Neuralink werkt aan brain-machine interfaces met behulp van neurotechnologie. Neuralink werd opgericht in 2016 en kwam een jaar later voor het eerst in het nieuws. De media-aandacht komt voor een groot deel ook door de oprichter en eigenaar: Elon Musk (ook bekend vanwege zijn bedrijven Tesla en SpaceX).

Het doel van het Neuralink is om kleine draadjes met een robot in het brein te naaien. De draadjes zijn verbonden aan een kleine chip. De chip kan op zijn beurt weer communiceren met een telefoon of computer. Tijdens een presentatie in augustus 2020 noemde Musk hun methode als ‘een Fitbit in je schedel’.

De missie van Neuralink in mijn beleving komt het dichts bij cyborg-technieken in de buurt. Zeker als de ingenieurs het voor elkaar krijgen om hersensignalen uit te lezen en de hersenen te beïnvloeden. Dat principe volgt ook de oorspronkelijke definitie van Clynes en Klyne: een naadloze cybernetische feedbackloop.

Mijn video over Neuralink

Dangerous Things

De NFC-chip in mijn hand is door Dangerous Things gemaakt. Een ondubbelzinnige naam voor als je implanteerbare chips verkoopt. Het bedrijf is gevestigd in Bellingham in de Verenigde Staten.

In een interview via Zoom vertelt eigenaar Amal Graafstra dat persoonlijke frustratie de start was van zijn bedrijf. ‘In 2005 werkte ik als programmeur bij een bedrijf voor biomedische apparatuur. Met een pasje ging het slot open, maar die pas vergat ik om de haverklap. Het was vooral irritant als mijn pas binnen lag en ik buiten stond.’

Hij ontdekt een bedrijf dat onderhuidse chips voor koeien en paarden maakt. Hij kopieert de toegangscode van de pas naar de chip. Een bevriende arts plaatst de chip in zijn hand. Vanaf dan hoeft Amal zijn pas niet meer mee te nemen naar het werk.

RFID boek

Naast zijn werk schrijft hij op zijn blog over NFC en RFID-tags (Radio Frequency Identification). Die tags worden op dat moment vooral gebruikt in winkels. De tags zorgen ervoor dat het alarm afgaat als iemand met een kledingstuk naar buiten gaat zonder af te rekenen.

Uitgever Wiley benadert hem om een boek te schrijven over die technologie en het boek RFID Toys komt in 2006 uit. Het laatste hoofdstuk gaat over de chips in zijn hand. Amal: ‘Het boek was geen succes, maar op de een of andere manier ging het laatste hoofdstuk viraal.’ Elke week krijgt hij meer vragen en verzoeken over de onderhuidse implantaten. In 2013 besluit hij om Dangerous Things te starten, een bedrijf dat implantaten maakt en verkoopt.

In 2021 heb ik Amal Graafstra voor mijn Engelstalige YouTubekanaal geïnterviewd:

Interview met Amal Graafstra

Google

Alphabet, het moederbedrijf van Google, houdt zich niet alleen bezig met de zoekmachine, online advertenties en diensten zoals Android, Maps en Gmail. In hun innovatielab X werken ingenieurs aan baanbrekende ideeën.

Een bekend voorbeeld is de Google Glass, een bril waarop de drager extra informatie kan zien en opnames kan maken. Nog dichter op het lichaam komen deze andere projecten, zoals SkinMarks.

SkinMarks is een project met onderzoekers van de Universiteit van Saarland (Duitsland) om een tattoo te maken die werkt als een touchpad [link onderin]. Met andere woorden: een apparaat bedienen of een zoekopdracht geven door op je huid te tikken of te tekenen.

Apple

Wijlen Steve Jobs, de illustere oprichter van Apple, had een beroemde uitspraak. Hij zag computers als ‘bicycles for the mind’ (ik vind de originele Engelse uitspraak mooier dan een Nederlandse vertaling). Hiermee bedoelde Jobs dat computers meer werk kunnen doen met dezelfde hoeveelheid energie.

Computers are bicycles for the mind

Steve Jobs, voormalig CEO Apple

Zijn uitspraak ligt in lijn met de visies die Amber Case en Andy Clark hebben: we zijn eigenlijk al cyborgs. Met de Apple Watch en de EarPods beweegt het bedrijf zich al dichter naar het menselijk lichaam toe.

Volgens een artikel eind 2020 is een slimme bril één van de volgende producten waar het bedrijf aan werkt. Volgens goed ingevoerde bronnen, uitspraken van topman Tim Cook uit 2019 en ingediende patenten, werkt Apple aan smartglasses. Dit zijn slimme brillen met augmented reality. Over de werking en functionaliteiten van de projecten met codenamen N301 en N421 is nog niet veel bekend.

Maakt Apple cyborgs van ons?

De reden om Apple op te nemen in dit overzicht van cyborgbedrijven is dat de onderneming als geen ander in staat is succesvol producten in de markt te zetten. Meestal is Apple niet de eerste op de markt, maar door een goede mix van ontwerp, technologie en marketing, wel de meest succesvolle.

Wat als Apple dit ook lukt met de smartglasses en we naast onze smartphone ook massaal smartglasses gaan dragen? Dan komen er vragen bij me op die ik in het deel over Ethiek nog verder zal bespreken: wat doet Apple straks met die beelden, hebben we zelf genoeg wilskracht om zo’n bril af te zetten en kun je op een gegeven moment nog wel zonder?

Stel je voor dat we het gevoel hebben niet zonder zo’n slimme bril te kunnen leven. Dan zijn we nog meer cyborg dan we nu zijn met onze afhankelijkheid van smartphones. De titel van het artikel is daarom veelzeggend: ‘Part human, part machine: is Apple turning us all into cyborgs?’

Facebook

Facebook lijkt een vreemde eend in dit rijtje. In eerste instantie lijkt het bedrijf haar omzet alleen te halen uit advertenties op Facebook en Instagram. Toch investeert Facebook ook in nieuwe technologieën, zoals in headsets voor virtual reality met de overname van Oculus Rift. Of, net als Apple in de vorige alinea’s, in brillen met augmented reality.

Naast de smartglasses is een van de projecten die het meeste raakt aan cyborgtechnologie de slimme polsband. De naam van dit initiatief is nog onbekend. Andrew Bosworth, de baas van het onderzoeklab voor virtual en augmented reality van het bedrijf, plaatste begin 2021 de eerste impressies op een blog en op Twitter.

De polsband heeft elektromyografische sensoren. Dit betekent dat het de elektrische signalen in de zenuwen in de pols omzet in digitale commando’s. Het is de visie van Bosworth en zijn collega’s dat je hiermee op een andere en betere manier met computers en machines kan communiceren.

Mensen met elkaar verbinden

De verwachting is dat polsband tussen 2025 en 2030 op de markt komt. Volgens Bosworth is de reden dat Facebook investeert in dit product omdat het mensen met elkaar wil verbinden. Magazine Wired is, net als ik overigens, sceptisch over het doel van het bedrijf. De polsband kan ook nog meer informatie over ons vergaren of ervoor zorgen dat we nog meer tijd doorbrengen op de diensten van Facebook. Denk bijvoorbeeld aan een toepassing waarbij je met minimale moeite, door te denken aan het bewegen van je duim, een post een like kan geven.

Van een bril voor onze ogen tot de zenuwen in onze pols; Facebook loopt niet achter ten opzichte van Apple en Google om ons nog meer te laten vermengen met data en techniek.

Cyborg (uit de film Justice League)

In dit deel schrijf ik over de mening van consumenten en burgers om van cyborg-technologieën en producten gebruik te maken.

Wat willen consumenten?

Op basis van het vorige deel is duidelijk dat het bedrijfsleven veel potentie ziet in producten om ons als mens nog meer te laten versmelten met computers en machines. Nog voor ik op de vraag kom of we dit eigenlijk wel moeten willen, ben ik benieuwd hoe mensen hier in staan.

In eerdere artikelen heb ik al een paar onderzoeken gedeeld waarin respondenten reageren op vragen of zij zichzelf willen verbeteren:

De casussen en vraagstelling verschillen per studie, maar de meeste respondenten reageren negatief en argwanend over het gebruik van technologie om zichzelf te verbeteren. De meeste mensen vinden het goed om methoden te gebruiken om mensen met een aandoening te helpen, denk aan een pacemaker of een implantaat om het gehoor te herstellen.

Respondenten zijn negatiever als het gaat om verbeteren én als het gaat om het inbrengen van electronica in het lichaam, bij uitstek cyborg-technieken. In aanvulling op de onderzoeken van PEW en Kaspersky, kwam ik in het schrijven van dit artikel de volgende publicaties tegen:

  • Kantar (2019)
  • Dentsu (2020)

De belangrijkste bevindingen uit deze onderzoeken bespreek ik hieronder.

Kantar (2019)

Onderzoeksbureau Kantar onderzocht voor het SIENNA onderzoeksproject de mening van inwoners van elf landen naar human enhancement technieken. De onderzoekers vroegen inwoners niet of ze cyborgs willen worden. De vragenlijst was meer algemeen gericht op vier type verbeteringen:

  • verbeteren van moraliteit: 56% is voor
  • verbeteren van intelligentie: 55% is voor
  • kiezen van emotionele staat: 52% is voor
  • langer leven (120 jaar worden): 47% is voor

Met betrekking tot dit artikel over cyborgs zijn alle vier de type verbeteringen relevant. Denk, met enige fantasie, aan een hersenimplantaat om je aardiger en slimmer te laten zijn, met een optie om je emotionele staat te selecteren en een module om hersenachteruitgang tegen te gaan.

De respondenten antwoordden ook op de vraag of een methode tijdelijk of permanent zou moeten zijn. Voor het verbeteren van intelligentie is nagenoeg gelijk: 49% vindt tijdelijk en 47% is voor permanent. Opmerkelijk genoeg zijn inwoners uit Spanje, Brazilië en Zuid-Afrika meer voorstander van permanente verbeteringen.

Zelf maakte ik een vlog over het SIENNA project naar human enhancement. Hierin bespreek ik ook een paar van de resultaten uit het onderzoek van Kantar. Bekijk de video op mijn Engelstalige YouTubekanaal:

Video over SIENNA onderzoek

Dentsu (2020)

Dentsu is een groot Japans advertentiebureau met innovatie als specialisme. In 2020 brachten ze het rapport Consumer Vision 2030 uit. Deze publicatie is veel breder dan het onderzoek van Kantar, zo bespreken ze ook drones, duurzaamheid en synthetische biologie.

Een paar dingen sprongen er voor mij uit:

  • Een op de drie mensen wil een chip in het brein laten plaatsen met als doel om hun zintuigen te verbeteren, mentale gezondheid te verbeteren, langer te leven en sneller nieuwe vaardigheden te leren.
  • Onderzoekers verwachten dat er een Universal Basic Upgrade ontstaat. Iedere inwoner op aarde krijgt daarmee het recht op bepaalde biologische of technologische verbeteringen voor een redelijke prijs.

Het is overigens voor mij niet duidelijk wie Dentsu heeft bevraagd, met welke vraagstelling en welke onderzoeksmethode. Het percentage van 33% voor de hersenchip lijkt me wat hoog, zeker als ik het vergelijk met wat voor reacties ik krijg als ik deze vraag aan het publiek stel bij het geven van lezingen of webinars.

Het punt van de Universal Basic Upgrade is een van de suggesties die professor Michael Bess doet in zijn boek Make Way for the Superhumans. Het argument dat hij maakt is dat ongelijke toegang tot radicale verbetermogelijkheden zal leiden tot onrust en geweld. In het volgende deel over Ethiek kom ik hier op terug.

Tribes (3x)

In mijn onderzoek voor dit artikel kwam ik nog een interessant stuk tegen van Machuneta Kapfunde. Zij schrijft over ontwikkelingen op het snijvlak van mode en technologie. Zij ziet drie ’tribes’ ontstaan in de samenleving, die verschillen in de manier waarop ze technologie gebruiken en tonen:

  • Visible: uitgesproken in het tonen van cyber-verbeteringen. Op zoek naar nieuwe uitingen van wat het is om mens te zijn;
  • Embedded: technologie ingebracht onder de huid, zoals implanteerbare RFID-chips in de hand;
  • Invisible: verbeteringen zijn onzichtbaar. Deze groep wil de voordelen van technologie gebruiken, maar nog wel menselijk blijven.

Haar insteek vind ik boeiend, al denk ik dat er zeker in de komende decennia de vierde groep het grootste blijft. Dat zijn mensen die geen cyborg-technologieën willen gebruiken, zowel buiten als binnen hun lichaam.

Wat zijn risico’s en gevaren van onze toekomst als cyborgs? In het volgende deel lees je meer over bijvoorbeeld surveillance kapitalisme (door professor Zuboff, foto)

In dit deel schrijf ik over risico’s, wetgeving en ethiek.

Gevolgen

Wat zijn gevolgen als we steeds meer veranderen in cyborgs?

  • Veiligheid;
  • Data en surveillance;
  • Politiek;
  • Ethiek.

De gevolgen werk ik hieronder verder uit.

Veiligheid

De veiligheid van apparaten en informatie is nu al een uitdaging. Denk aan datalekken en hacks van websites die regelmatig in het nieuws komen. Het boek Ik weet je wachtwoord van Daniël Verlaan is een boek over dit thema dat echt bij mij binnenkwam. Hij beschrijft wat de gevolgen van datalekken en hacks op iemands leven zijn.

Als het gaat om technologie in iemands lichaam, zoals bij cyborgs, dan zijn de consequenties nog groter. Dat komt door de impact op de gezondheid: het hacken van een pacemaker is nog verstrekkender dan het hacken van je slimme televisie.

Ontoereikend toezicht

Een tweede element is ontoereikend toezicht. Medische implantaten redden en verbeteren uiteraard miljoenen levens, maar ze eisen ook een zware tol. Volgens de Implant Files leidden implantaten in het afgelopen decennium tot 83 duizend doden en 1,7 miljoen gewonden.

Deze patiënten met implantaten zijn proefkonijnen in één groot experiment, zonder dat ze het weten.

Klinisch epidemioloog Carl Henegan (Universiteit van Oxford, Engeland): ‘Deze patiënten met implantaten zijn proefkonijnen in één groot experiment, zonder dat ze het weten.’

Internet of Bodies

RAND is een Amerikaanse denktank die onderzoek doet naar technologische ontwikkelingen, vaak in opdracht van het Amerikaanse leger of de Amerikaanse overheid. In 2020 brachten ze een rapport uit over ‘Internet of Bodies’ (IoB). Met IoB doelen ze op apparaten die het menselijk lichaam monitoren, verzamelen en verzenden.

Mary Lee, projectleider van het onderzoek, ziet veiligheid en wetgeving als een groot risico. ‘Als het gaat om het reguleren van IoB, dan is het nu het Wilde Westen.’ Hiermee bedoelt ze dat regels ontbreken en dat de overheid amper toezicht houdt op de regels die er nog wel zijn. Kortom, consumenten moeten dus vertrouwen op fabrikanten.

De geschiedenis leert dat de veiligheid van gebruikers vaak niet de prioriteit is van bedrijven. Zo kwam de Amerikaanse overheid in actie om de veiligheid van auto’s te bevorderen na de publicatie van Unsafe at any speed van Ralf Naber.

Data en surveillance

Cyborgs produceren data. Mensen doen dat in principe niet, afgezien van voet- en vingerafdrukken en stukjes DNA. Cybertechnologieën, zowel in als buiten het lichaam, produceren datastromen. Die data wordt opgeslagen of verzonden, meestal ook voor het functioneren voor het implantaat of apparaat.

Dit gegeven heeft twee verstrekkende consequenties:

  • In het ontwerp van het apparaat en de onderliggende algoritmes, alsook in het gebruik van bepaalde datasets, zitten impliciete en expliciete voorkeuren en vooroordelen.
  • Tenzij in het ontwerp een andere keuze wordt gemaakt, betekent de datastroom ook dat een cyborg surveillance faciliteert.

Beide aspecten zijn al zichtbaar in onze huidige gebruik van technologie, zoals internetplatformen en websites. Als we deze lijn doortrekken, dan:

  • Lopen we het risico dat cyborg-technologieën niet inclusief ontworpen en toepasbaar zijn. Mogelijk werken ze dan het best op gebruikers die lijken op de ondernemers en ontwerpers: rijke witte mannen uit de Verenigde Staten.
  • Wordt het surveillance-kapitalisme nog pregnanter en indringender. Waarom dat problematisch is, staat in de volgende alinea’s.

Surveillance kapitalisme

Shoshana Zuboff is professor aan de Harvard Business School en publiceerde eind 2018 het invloedrijke boek Surveillance Capitalism.

Dit is de kern: traditioneel kapitalisme zet grondstoffen en arbeid om in producten. Het internet zorgt voor een nieuwe vorm van kapitalisme: het surveillance-kapitalisme. Via sites, apps en gadgets oogsten technologiebedrijven informatie over gebruikers en schotelen ze die op basis daarvan producten, diensten en advertenties voor. De mens zelf wordt de grondstof.

Dat lijkt op zichzelf misschien nog geen probleem. Want hoe meer bedrijven over je weten, hoe beter ze hun producten en diensten op jou kunnen aanpassen, toch? Volgens Zuboff is dat niet zo simpel.

Restdata

Technologiebedrijven verzamelen zo veel mogelijk data als ze kunnen. Informatie zoals waar je op zoekt en waar je op klikt, gebruiken bedrijven zoals Bol.com, Amazon en Wehkamp om hun aanbod precies op je af te stemmen.

Behalve data waarvan je toestemming geeft om te delen, vangen bedrijven ook restdata op. Restdata zijn gegevens die in eerste instantie niet zo bijzonder lijken. Het gaat om hoe snel jij je cursor beweegt, hoe vlot je door de feed op Instagram scrolt en hoe snel je loopt.

Zekerheid verkopen

Bedrijven gebruiken deze data om met behulp van algoritmes steeds betere voorspellingen te maken over je gedrag. Hun ultieme doel is zekerheid: garantie aan de adverteerder dat jij hun product of dienst gaat kopen, als zij jou op de juiste momenten precies de goede advertenties laat zien. Als consument heb je steeds minder vrijheid in wat je koopt en doet. Je data is bewerkt, doorverkocht en geanalyseerd. Onbewust word je verleid en gestuurd om bepaalde dingen te kopen. Je bent verkocht aan de hoogste bieder.

Andersom kan ook: op basis van data word je niet gestuurd of verleid, maar juist uitgesloten. Het gevolg is dat je een hogere premie voor een verzekering moet betalen of misschien zelfs niet in aanmerking komt voor bepaalde verzekeringen.

Donald Trump

Niet alleen adverteerders profiteren van het surveillance-kapitalisme. Eind 2018 werd bekend dat het bedrijf Cambridge Analytica de gegevens van miljoenen Facebookgebruikers gebruikte om het stemgedrag van de Amerikaanse kiezers te beïnvloeden. Het bedrijf heeft een belangrijk aandeel gehad in de stemming over de Brexit en de verkiezing van Donald Trump.

Dit laat zien, zo betoogt Zuboff, dat surveillance-kapitalisme ook onze democratische processen ondermijnt. Bedrijven die opereren in deze nieuwe vorm van kapitalisme zijn alleen geïnteresseerd in meer winst. Hun aandeelhouders eisen dat. Een uitweg is volgens haar niet eenvoudig. Zuboff zegt in een interview: ‘Het is een collectief probleem, dat vraagt om een collectieve oplossing.’

Daarbij is het volgens haar goed dat je als gebruiker ook bewust bent van welke digitale diensten je gebruikt maakt en welke data je met bedrijven deelt.

Gevolgen voor cyborgs

De bovenstaande schets van de negatieve impact van het surveillance-kapitalisme is alleen nog maar op basis van data uit van laptops en smartphones. Met cyborg-technieken is nog intiemere data beschikbaar voor bedrijven en overheden.

Denk bijvoorbeeld aan de fictieve casus van een bionisch oog. Voor een gebruiker is het handig omdat het oog ook nachtzicht heeft, je beelden kan opslaan en terugspoelen en je video’s kan afspelen in je hoofd.

  • Voor bedrijven zijn deze beelden een bron van informatie, omdat ze monitoren waar jij het meeste naar kijkt. Wellicht merken ze dan dat je hartslag ook licht verhoogd als je kijkt naar afbeeldingen van auto’s. Dan kunnen ze je daar gerichter proberen te verleiden om een auto van een bepaald merk te verkopen.
  • Of denk aan overheden: wat als het oog biometrische data oppikt dat jij boos wordt op het moment dat je een video van de politieke leider van het land ziet. Kan het voor overheden een manier zijn om haar burgers nog directer te controleren?

Na het lezen van het boek Onuitwisbaar van Edward Snowden, over de praktijken van de NSA (National Security Agency) en andere inlichtingendiensten, ben ik hier zelf ook wat minder naïef in geworden. In het volgende deel over Politiek schrijf ik hier meer over.

Politiek

Hopelijk heb ik bij de voorgaande aspecten van Veiligheid en Surveillance duidelijk gemaakt dat onze toekomst als cyborgs gevolgen heeft buiten alleen technologie. Filosoof en media-theorist Marshal McLuhan had dit al veel eerder door: ‘Bij het opereren in de samenleving met een nieuwe technologie, is het niet het ingesneden gebied dat het meest wordt getroffen. Het is het hele systeem dat wordt veranderd.’

Bij het opereren in de samenleving met een nieuwe technologie, is het niet het ingesneden gebied dat het meest wordt getroffen. Het is het hele systeem dat wordt veranderd.

Marshal McLuhan, auteur en filosoof

Naast de veiligheid, data en surveillance kunnen diverse vormen van cyborg-technieken zorgen voor een ander perspectief op het menselijk lichaam, sociale contacten, verhoudingen tussen werkgevers en werknemers en relaties tussen mensen onderling.

Internet als voorportaal

De opkomst van het internet in de jaren negentig en de impact die het nu heeft op ons leven, laat dat al zien. Het levert ons ontzettend veel op in de vorm van samenwerken, toegang tot informatie en sociaal contact. Aan de andere kant heeft het ook gezorgd voor negatieve effecten, zoals fake news, filter bubbels en surveillance-kapitalisme.

Als het internet ons voorportaal is, dan staat ons nog iets te wachten. Net als bij internet en smartphones is een politieke vraag hoe we als burgers onderling toekomstige cyborg-technologieën willen toestaan en gebruiken. Dit is een politieke vraag.

Politiek is overal

De meeste mensen associëren politiek met het kabinet, de Tweede Kamer, politieke leiders en met regeringen. Een alternatieve opvatting is dat politiek bijna overal te vinden is. Niet alleen in gemeentehuizen en overheidsorganisaties, maar ook:

  • privé: tussen vrienden en collega’s, en binnen families;
  • in clubs, teams en religieuze instellingen;
  • in kunst, architectuur, wetenschap, literatuur en ingebed in de taal zelf.

Kortom, overal waar samenwerking, conflict of controle is, is politiek aanwezig. Het gaat om een sociale ordening en afspraken. Volgens deze opvatting is politiek niet iets wat je kunt vermijden of negeren.

Vanuit dit perspectief is de richting die we op gaan als cyborgs dan ook een politieke keuze. Niet alleen een keuze die ministers en volksvertegenwoordigers maken, maar een keuze waar we allemaal in verschillende rollen bij betrokken zijn.

Basisprincipes politiek

In het boek Future Politics beschrijft Jamie Süsskind de volgende fundamentele politieke principes:

  • Macht: in welke mate mogen organisaties en instellingen hun macht uitoefenen?
  • Vrijheid: wat is toegestaan en wat is verboden?
  • Democratie: hoe kunnen burgers hun invloed uitoefenen?
  • Rechtvaardigheid: wat zijn rechten en plichten van burgers?

Het model kan helpen om cyborg-toepassingen naast te leggen. Neem de PegLeg die ik eerder heb beschreven, een implantaat met een router en opslagcapaciteit. Politieke vragen zijn of het de PegLeg is toegestaan of verboden (vrijheid), of een werkgever dit kan verplichten (rechtvaardigheid), hoe de leverancier omgaat met de gegevens die hij verzamelt (macht) en of burgers de introductie op de markt kunnen verhinderen (democratie). De uitkomsten van zo’n dialoog vinden dan hun weg in wetgeving, verdragen en afspraken.

Dit voorbeeld met de PegLeg laat zien dat het geen eenvoudige en enkelvoudige opgave is. Het kan zijn dat de wijze waarop we naar nieuwe toepassingen kijken ook onze interpretatie van macht, vrijheid, democratie en rechtvaardigheid verandert. Het (politieke) gesprek over onze cyborg toekomst raakt ons allemaal en is nooit af.

Cyborg rechten

Een interessante toevoeging op dit thema zijn de rechten en plichten van Cyborgs. Richard Mackinnon heeft in 2017 namelijk al de Cyborg Bill of Rights opgesteld [link onderin].

Dit zijn de vijf rechten die MacKinnon formuleert:

  1. Vrijwaring van sloop;
  2. Vrijwaring van vormdwang;
  3. Zeggenschap over geïntegreerde lichaamsobjecten;
  4. Recht op lichamelijk soevereiniteit;
  5. Gelijkheid voor mutanten.

Wat mij zelf aanspreekt in de opsomming van MacKinnon, is dat hij de situatie van de cyborg als uitgangspunt neemt. Het gaat om de bescherming van hem of haar, maar ook van diens autonomie en vrijheid. Zo heb je gezag over de implantaten (3e recht) en mag je werkgever een bepaalde upgrade niet van je eisen (2e recht).

Ethiek

Wetten, regels, politieke verdragen en internationale afspraken hebben een belangrijke rol, maar ze zijn ook beperkt. Ze kunnen niet alle situaties ondervangen. Ook belangrijk zijn de normen en waarden, de moraal in de maatschappij en hoe we ons als burgers, consumenten, patiënten en gebruikers (onderling) gedragen. Dit is ethiek, een term die veel overlap heeft met de ruime definitie van politiek die ik eerder heb gegeven.

Technologie is de mediator die actief de werkelijkheid mede vormgeeft.

Bruno Latour, filosoof

De Franse filosoof Bruno Latour stelt dat technologie onze normen en waarden zelfs beïnvloedt. Hij zegt: ‘Technologie is de mediator die actief de werkelijkheid mede vormgeeft.’ In andere woorden, technologie is onderdeel van de mens en ons gedrag. Het zit verweven in onze moraal. Door de vooruitgang in wetenschap en technologie komt die verwevenheid steeds nadrukkelijker naar voren, zeker als we als cyborg de technologie in onze lichamen plaatsen. De grens tussen mens en technologie verdwijnt daardoor volledig.

Begeleidingsethiek

Op welke manier kunnen we ethiek gebruiken in de (politieke) discussies over onze toekomst als cyborgs? Zelf ben ik gecharmeerd van het werk van professor Peter-Paul Verbeek (Universiteit van Twente) met de begeleidingsethiek. Deze methode hangt samen met de uitspraak van Latour. Het gaat om mediatie, de wijze waarop technologie ons beïnvloedt en andersom.

De centrale vraag in begeleidingsethiek is niet te beantwoorden met ‘ja’ of ‘nee’, maar met ‘hoe’. Het gaat om de keuzes in het ontwerp, implementatie en gebruik van een techniek. In grote lijnen zijn dit de fases in de methode:

  • Case: beschrijving van de technologie in de context;
  • Dialoog: wie zijn de actoren, wat zijn de effecten en wat zijn waarden?
  • Opties: ontwerpkeuzes in technologie, omgeving en gebruik;

Een ander belangrijk uitgangspunt is om de gebruikers van de technologie zoveel mogelijk bij het proces te betrekken. Het is niet een oefening voor ethici, experts en techneuten, maar de nadruk ligt juist bij de toepassing in de praktijk.

Waarden leidend

In lijn met de opmerkingen over begeleidingsethiek en de rol van politiek, pleit ik ervoor om technologie of commerciële belangen niet leidend te laten zijn. In onze samenleving met allerlei politieke, economische en sociale factoren is dat een naïeve gedachte.

Maar dan nog: gezien de potentie die cyborg-methoden hebben, is het belangrijk om ons niet willoos over te leveren aan technologie. Wat mij betreft is de beste volgorde: welke waarden vinden we belangrijk en hoe verandert een technologische toepassing dat? Op basis van een dialoog bepalen we vervolgens of en op welke wijze we een toepassing toelaten op de markt.

Wat zouden dan leidende waarden kunnen zijn? In het rapport van SIENNA Ethics noemen de auteurs de volgende opsomming: autonomie, waardigheid, gelijkheid, eerlijkheid, gezondheid, veiligheid, vrede en privacy [link onderin]. Wat mij betreft zijn deze waarden een goed startpunt, al is de kanttekening dat SIENNA een Europees onderzoeksproject was. Het zijn dus zijn dat andere waarden in de Verenigde Staten of Azië belangrijker zijn en dat mensen de waardes anders definiëren en interpreteren.

Strijdige waarden

Een andere complicerende factor is dat sommige waarden strijdig met elkaar kunnen zijn. Stel: ik draag de hersenchip van Neuralink voor een optimale gesteldheid van mijn hersenen (gezondheid). Moet ik er rekening mee houden dat anderen zo’n chip niet willen of kunnen dragen (gelijkheid en eerlijkheid)? Heeft het bedrijf mijn hersendata nodig voor het goed functioneren van de chip? Kan dat dan invloed hebben op mijn privacy en autonomie? Vertrouw ik het bedrijf dat hackers geen toegang hebben tot de chip (veiligheid)?

Dit voorbeeld laat zien dat het al complex is om voor jezelf zo’n afweging te maken. Laat staan als je ook nadenkt over de gevolgen voor anderen. Of dat voor anderen waarschijnlijk andere waarden belangrijk(er) zijn.

Iedereen betrekken

Hoe is complex: het afwegen van waarden, daar een collectief oordeel over vellen, de effecten beoordelen (bijvoorbeeld met de hulp van de vier fundamentele politieke principes van Susskind) en dan ervan uitgaan dat bedrijven en landen zich hier aan houden.

Toch is dat de beste manier zoals ik dat op dit moment zie. Onze toekomst als cyborg is een politieke keuze, in de zin dat het ons allemaal aangaat. Niet alleen bestuurders en politici, maar ook wij als consumenten, ouders, werknemers, werkgevers, patiënten en betrokken burgers. Iedereen is betrokken.

Wet van More

Een principe dat hierbij kan helpen is More’s Law. Auteur Andrew Keen heeft deze wet afgeleid van Moore’s Law, een principe uit de computerindustrie waarbij de processorsnelheid exponentieel sinds de jaren zestig exponentieel toe neemt.

De naam is afkomstig van Thomas More, schrijver van het boek Utopia. De wet van More staat voor humanisme met een focus op responsabiliteit. Wij zijn verantwoordelijkheid om met onze keuzes de wereld van de toekomst positief te beïnvloeden.

Paradigma

Een focus op de Wet van More in plaats van de Wet van Moore. Het is één letter verschil, maar het staat wat mij betreft voor een fundamenteel andere paradigma. Technologische ontwikkeling is niet iets dat ons overkomt, maar iets dat we sturen.

Want als we geen vroegtijdig debat voeren, dan laten we de ontwikkeling van technologie aan de ingenieurs, de markt en individuele keuzes over. Het collectieve effect van de individuele zelfbeschikking kan dat zijn dat we in een toekomst komen die we niet willen, en zonder dat daar een democratisch debat over heeft plaatsgevonden [link onderin].

Alita uit de gelijknamige film (zie films)

In dit deel schrijf ik over mijn visie.

Visie

De cyborg was voor mij altijd een vergezicht. Iets dat altijd in de toekomst ligt. Terwijl mensen uit 1950, 1970 en wellicht zelfs uit 1990 ons al zo zouden typeren. We dragen dan nog net geen electronica en technologie in ons lichaam, maar we zijn continu verbonden.

In huis met een slimme thermostaat. In de stad met camera’s, sensoren in de weg en de locatiebepaling in onze telefoons. In het ziekenhuis met metingen en kunstmatige intelligentie die wetenschappelijke papers, datasets en afbeeldingen analyseert. Op ons lichaam met de smartwatch, een stappenteller en een ring vol met sensoren. Maar bovenal: met een telefoon die voelt als een extra ledemaat, een onderdeel van mijn lichaam en identiteit.

Hoe ver gaan we?

Gaan we nog verder? Het beeld van de cyborg in boeken, series en films is die van de Terminator, RoboCop of Major uit Ghost in the Shell. Dat zijn entiteiten die deels machine zijn en deels mens.

Zelf denk ik dat die archetypen van cyborgs nog even op zich laten wachten. De voorbeelden uit dit artikel, zoals Stelarc, Manel en Moon, zijn pioniers. Zij zijn voorlopers en gebruiken hun eigen lichaam om de toekomst te verkennen. Maar het een verkenning, het is niet dat we als maatschappij hen massaal zullen volgen.

Hun projecten zijn kunstzinnig, artistiek, creatief en fascinerend. Het risico is dat hun uitingen ons afleidt van de echt belangrijke spelers: technologie-bedrijven zoals Google, Facebook en Neuralink.

Automatische samenleving

Techniekfilosoof Bernard Stiegler waarschuwt voor de automatische samenleving, waarin mensen zijn onderworpen aan digitaal-economische systemen. De mens als datapakket, aangepast aan technologiebedrijven, in plaats van andersom.

Voor bedrijven zijn cyborg-toepassingen de manier om nog dichter op ons lichaam te komen. Dat is het grootste risico dat ik zie. Onze huidige omgang met smartphones en (social media) apps lijkt op een technologische ratrace. Als individu willen we meer: meer geld, meer productiviteit, meer presteren, meer aanzien en meer succes.

Het bedrijfsleven speelt daar graag op in, maar we geven ze hen daarin ook alle ruimte in het kapitalistische systeem. Zij moeten winst maken voor hun aandeelhouders, die wij als burgers vaak ook nog zelf zijn – bijvoorbeeld met onze pensioenfondsen of eigen beleggingen.

Utopische toekomst

Technologie is een vergrootglas van menselijke eigenschappen. Als we daarom cyborg-technieken ontwikkelen en op de markt brengen in ons huidige kapitalistische systeem, dan is de kans groot dat we daarin de belangen van bedrijven en overheden volgen. Die zullen streven naar manieren om ons als werknemers nog productiever te maken, als burgers nog voorspelbaarder en als consumenten nog beter verleidbaar.

Terwijl ik het liefst een cyborg zou zijn die me meer mens maakt, precies volgens de bedoeling van Clynes en Kline in 1960. Denk aan een chip die maakt dat ik altijd me altijd in verbinding voel met de mensen van wie ik houd. Of een implantaat die zorgt voor meer empathie en creativiteit.

In plaats van een cyborg die meer op een machine lijkt, moeten we streven naar een goede samenwerking tussen mens en machine. Als cyborg meer mens.

Cover van het boek Neuromancer

Tot slot, wat is mijn (voorlopige) conclusie?

Conclusie

De cyborg is sinds de paper van Clynes en Kline in 1960 een onderdeel van onze cultuur. De term staat voor ons verhouding met techniek. Waar we tot nu toe vooral externe hulpmiddelen gebruiken, zoals het wiel of een hamer, dringt techniek nu steeds dichter op en in ons lichaam.

De term staat daarnaast voor een bredere ontwikkeling, zoals geformuleerd door Donna Harraway, Andy Clark en Amber Case. Zonder dat we electronica in het lichaam brengen, zijn we eigenlijk al cyborgs. Dat komt door onze afhankelijkheid van technologie. Denk aan je eigen relatie met het internet, je smartphone en apps die daarop staan.

Rol populaire cultuur

We zijn niet meer van techniek te onderscheiden. Techniek maakt ons mens. De term cyborg is daarmee niet scherp genoeg afgebakend, waardoor het amper wordt gebruikt door wetenschappers. Populaire cultuur zoals films, boeken en series heeft het begrip cyborg overgenomen. Daar is de samensmelting van mens en machine vaak naargeestig of noodlottig voor de mens.

Kunstenaars zoals Stelarc en Moon Ribas verkennen de mogelijkheden van cyborg-technieken met hun eigen lichaam als object. Ze helpen ons als maatschappij om onze eigen ideeën en opvattingen over onze cyborg-toekomst te vormen.

Rol bedrijfsleven

Waar filmmakers en kunstenaar onze fantasie over de cyborg prikkelen, is het bedrijfsleven de groep met de grootste impact op onze toekomst. Ik verwacht dat ze nog meer producten gaan maken op en in het menselijk lichaam. Waar zetten zij hun ontwikkelkracht voor in? Vanuit welke waarden doen ze dat? Hoe worden ze hierin gestuurd door overheid en politiek? Wat levert het ons als burgers op en wat leveren we hier voor in?

De echte vragen

Los van futuristische technologieën die ons als mens naadloos versmelten met machines, zijn zulke vragen essentieel voor de komende jaren en de komende decennia. Dat zijn diepe ethische, filosofische en politieke vragen, die raken aan onze kern: wat is het om mens te zijn, wat voor mens willen we zijn en in wat voor samenleving willen we leven?

Willen we een mooie toekomst als cyborgs, dan zijn dat vragen waar we nu over moeten nadenken en met elkaar over moeten discussiëren.

Ik geef graag lezingen en webinars over cyborgs en mensverbetering.

Lijst met bronnen zoals artikelen, papers & boeken.

Bronnen

Wil je me inhuren? Ik geef regelmatig lezingen en webinars over dit onderwerp.

Eerder schreef ik deze artikelen over dit onderwerp:

Dit is een relevante podcast aflevering over dit onderwerp. Je kan je abonneren op mijn podcast via iOS (Apple)SpotifyGoogle of via andere apps.

Vanaf 10:30 minuten praten we over cyborgs.

Andere relevante interviews zijn (zoek de afleveringen op in je favoriete podcast app):

  • Aflevering 99 met Jeroen Perk
  • Aflevering 107 met Kimberly Alkemade

Dit zijn boeken die ik heb gebruikt:

  • Boek Supermens
  • Boek Cyborg Antropology
  • Boek The Cyborg Handbook
  • Boek Ik, Cyborg
  • Boek Natural Born Cyborgs
  • Boek Welkom in het Novaceen
  • Boek Het Lichaam
  • Boek Ik weet je wachtwoord
  • Boek Unsafe at any speed
  • Boek Surveillance Kapitalisme
  • Boek Onuitwisbaar
  • Boek Future Politics

Dit zijn externe links die ik heb gebruikt, gerangschikt per deel.

Deel definitie

Deel filosofie

Deel voorbeelden

Deel technieken

Deel bedrijven

Deel burgers

Deel gevolgen

Zou jij (deels) cyborg willen worden? Laat een reactie achter!

Over de auteur

Futurist, toekomst-onderzoeker en topspreker Peter Joosten MSc. geeft lezingen, webinars en workshops over de impact van technologie op de mens en maatschappij. Naast spreker is hij ook auteur van de boeken Biohacking en Supermens, podcastmaker en gastdocent bij de TU Eindhoven.

Meer weten over Peters werk?

Wil je meer weten over Peters lezingen, zijn tarieven, expertise en hoe een aanvraag in zijn werk gaat? In deze sprekerskit vind je alle informatie die je nodig hebt. Klik op de button hieronder en download de PDF direct.

Mis geen updates

Schrijf je in voor Toekomstbeelden en ontvang iedere maand mijn nieuwsbrief om beter voorbereid te zijn op de toekomst!

Wat opdrachtgevers zeggen over Peter

Mooie presentatie, super interactief en bovendien heel interessant en inspirerend.

Ik raad Peter van harte aan als spreker!

Anna van Oenen, Visma Nmbrs

Peter heeft een heel interessant verhaal waarbij hij gebruik maakt van een fijn tempo en voldoende afwisseling en interactie.

Kortom: een aanrader!

Jorien van den Akker, Demcon

Interesse?

In mijn lezingen, workshops en webinars geef ik een overzicht van de meest relevante (technologische) ontwikkelingen, de kansen die ze opleveren en de risico’s die ze met zich mee brengen.

Mijn insteek is praktisch, met talrijke concrete voorbeelden, humor en veel interactie met de deelnemers.

Interesse?

In mijn lezingen, workshops en webinars geef ik een overzicht van de meest relevante (technologische) ontwikkelingen, de kansen die ze opleveren en de risico’s die ze met zich mee brengen.

Mijn insteek is praktisch, met talrijke concrete voorbeelden, humor en veel interactie met de deelnemers.

Reacties

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.