Alle argumenten voor en tegen het transhumanisme

Transhumanisten vinden het een plicht om de mens te verbeteren. Tegenstanders wijzen op ongelijkheid, kapitalisme, de ziel en andere kritiekpunten. In dit artikel staan alle argumenten van voor- en tegenstanders op een rij.

Ben je benieuwd wat het transhumanisme is, lees dan eerst dit artikel: Wat is het transhumanisme?

Voor- en tegenstanders

Voordat ik schrijf over de argumenten van voor- en tegenstanders, wil ik nog een ander punt naar voren brengen. In een artikel op de Correspondent schrijft Lynn Berger dat de voor- en tegenstanders van deze ontwikkeling niet fundamenteel anders zijn dan die van elke andere technologie. ‘Het is een soort lachspiegel die onze diepste angsten en grootste verlangens uitvergroot en vervormt, maar niet fundamenteel verandert.’

Het is een soort lachspiegel die onze diepste angsten en grootste verlangens uitvergroot en vervormt.

Lynn Berger (journalist)

In een eerder artikel over de toekomst van de mens kwam ik uit bij het onderscheid tussen denkers uit de Verlichting en de reactie hierop van conservatieve denkers uit de 18e eeuw. Dit is het verschil tussen progressie en behoud, tussen verandering en conventionaliteit.

Om terug te komen op de uitspraak van Berger; het verlangen van de voorstanders is het eeuwige leven en het vergroten van de menselijkheid. De angst van tegenstanders is dat we de menselijke aard uitwissen en onszelf te gronde richten.

Het is, denk ik, goed om dit fundamentele verschil in politiek en levensbeschouwing in je achterhoofd te houden.

Argumenten voor transhumanisme

Anders Sandberg vertelt in een interview met de NRC dat het een mensenrecht zou moeten zijn om het lichaam of brein technologisch te verbeteren [link onderin]. Hij vindt dat transhumanisme een volgende logische stap in de evolutie van ons als mens is.

Mensen verbeteren zich al veel langer op allerlei kunstmatige manieren, zoals door het dragen van kleding of een bril, door naar school te gaan en door vaccinaties. Het nemen van een aspirine is al het interveniëren om je leven beter te maken en langer te leven.

Met de smartphone besteden we een deel van ons brein al uit aan computers.

Anders Sandberg (transhumanist)

Sandberg vult aan: ‘Of met de smartphone, waarbij we eigenlijk al een deel van ons brein uitbesteden aan computers.’ Sandberg pleit dan ook voor het ‘recht op morfologische vrijheid’. In het deel over mind uploading komt dit nog sterker aan het licht, maar het is de vrijheid om als mens zelf je verschijningsvorm te bepalen.

Verbetering als plicht

In hetzelfde artikel als Sandberg komt ook Natasha Vita-Mora aan het woord. Zij vindt dat het de plicht van ons als mens is om onszelf te overstijgen. ‘De mens heeft altijd problemen aangepakt en nieuwe gebieden verkend. Ik zie niet in hoe het níét gaat gebeuren dat mensen zichzelf verbeteren: we zijn als soort te innovatief, te competitief, te ondernemend om zomaar ten onder te gaan.’

Deze argumenten, dat verbetering de kern is van de menselijke aard en dat we het altijd al hebben gedaan, kom ik veel tegen binnen het transhumanisme. Zo ook in een interview met Zoltan Istvan. Hij is van mening dat bijna iedereen wel voor betere gezondheidszorg, betere wetenschap en betere technologie is.

Het wordt anders wanneer het gaat om het inbrengen van technologie in het lichaam. Voor Istvan kan het niet gek genoeg zijn. ‘Een derde arm door genetische modificatie, voor eeuwig leven door allerlei technologieën of de aarde verlaten, dat is toch allemaal fantastisch?’

Voordelen voor de samenleving

Hoewel het transhumanisme een narcistisch trekje lijkt te hebben, zijn Sandberg en Vita-More ervan overtuigd dat de voordelen uitstijgen boven die van een individu.

• Met meer slimme en gezonde mensen innoveert de samenleving sneller;
• Als mensen langer leven, zijn zij zich meer bewust van hun impact op de planeet;
• Als slimme mensen langer leven, kunnen we beter nadenken over grote vraagstukken zoals klimaatverandering.

Dit is ook in lijn met een argument dat ik naar voren bracht in een interview met professor Maartje Schermer [link onderin]. Dat argument loopt langs de volgende lijn:

• Om de klimaatcrisis op te lossen hebben we een vergevorderde vorm van kunstmatige intelligentie nodig.
• Om een technologie als kunstmatige intelligentie verder te brengen, hebben we wellicht betere menselijke intelligentie nodig.
• Om dat te bereiken zullen we wellicht moedwillig genetische modificatie bij mensen moeten toepassen.

Door het vergroten van menselijke intelligentie en de mogelijkheid om hier langer over na te denken door een verlenging van de levensduur, kunnen we wellicht grote wereldproblematiek aanpakken.

Tijdens keynotes maak ik daarom wel eens de opmerking dat het fijn zou zijn als Albert Einstein of Stephen Hawking nu nog zou leven. Deze redenering kent uiteraard ook een keerzijde: wat als tirannen en dictators dezelfde mogelijkheden hebben?

Nietzsche verkeerd begrepen

De Duitse filosoof Nietzsche schreef in Aldus sprak Zarahoestra al in 1883 over de zogenaamde ‘Übermensch’. Het lijkt of hij hierop al doelt op een (fysiek) verbeterde mens, maar dat is niet waar. Dit komt omdat de Duitse nationaalsocialisten het aan het begin van de twintigste eeuw koppelden aan ras. Ze hadden de term moedwillig geclaimd, de betekenis verdraaid en zelfs een nieuw woord geïntroduceerd: de ‘Untermensch’.

Dat was nooit wat Nietzsche ermee had bedoeld, laat staan de uitwerking ervan door de Nazi’s met de vervolging van Joden. Nietzsche doelde met de term op een mens die zich losmaakt van het systeem, die voor zichzelf denkt en zich distantieert van het kuddegedrag.

Voor de context: hij schreef dit juist in een tijd na de Verlichting en (wetenschappelijke) vooruitgang waarin het geloof in religies aan het wankelen was. Hier komt ook zijn andere beroemde uitspraak ‘God is dood’ vandaan.

Übermensch

Nietzsche realiseerde zich namelijk dat het aan het individu is om het doel en de strekking aan het eigen bestaan te geven. De gewone mens was daartoe niet in staat, de ‘Übermensch’ wel. Hoewel Stefan Lorenz Sorgner in een essay uit 2009 een grote overlap signaleerde tussen de ideeën van Nietzsche en het transhumanisme, denk ik dat de filosoof sceptisch zou zijn over het gedachtegoed.

Ik vermoed dat Nietzsche meende dat technologische en fysieke verbetering zou leiden tot een culturele en psychologische vooruitgang van de mens.

In dit deel schrijf ik over kritiek op transhumanisme.

Kritiek op transhumanisme

De meestvoorkomende kritiek op het transhumanisme heb ik onderverdeeld in de volgende categorieën:

1. Hacken
2. Ongelijkheid
3. Macht (en complotdenken)
4. Eugenetica
5. Kapitalisme
6. Bedrijfsleven
7. Menselijkheid

De kritiekpunten heb ik hieronder verder uitgewerkt.

1 Hacken

Hoe meer we als mens afhankelijk zijn van technologie, hoe groter de nadelige gevolgen zijn als technologie wordt gehackt. Een hedendaags voorbeeld is de voormalig vice-president van de Verenigde Staten, Dick Cheney.

Hij liet de bluetoothverbinding van zijn pacemaker uitzetten omdat hij bang was dat het apparaat anders gehackt kon worden. Eerder had de beroemde hacker Barnaby Jack aangetoond dat het hacken van pacemakers mogelijk was.

2 Ongelijkheid

Het argument dat het meeste wordt aangehaald tegen transhumanisme, is de angst voor een groeiende ongelijkheid. Blay Whitby van de Universiteit van Sussex (Engeland) wijst in een interview met The Guardian op het verleden. ‘De geschiedenis is gevuld met de nare gevolgen waarbij een groep zich superieur voelde ten opzichte van een andere groep.’ 

De geschiedenis is gevuld met de nare gevolgen waarbij een groep zich superieur voelde ten opzichte van een andere groep.

Blay Whitby (Universiteit van Sussex)

In het geval van verbeterde mensen is er daadwerkelijk biologische superioriteit ten opzichte van natuurlijke mensen. Dit punt wordt ook gemaakt door Harari in zijn boek 21 Lessen voor de 21e Eeuw.

Analogie met smartphone

Transhumanisten verzetten zich vaak tegen dit idee door naar de beschikbaarheid van andere technologieën te wijzen. Zo waren auto’s en smartphones in het begin heel kostbaar, maar werden ze steeds betaalbaarder en breder beschikbaar.

In het eerdergenoemde interview met de NRC erkent Anders Sandberg dat de ongelijkheid van toegang per technologie kan verschillen. Een zeer geavanceerde brain-computer interface moet wellicht geconfigureerd worden op één individu waardoor het extreem duur blijft.

Maar dat is volgens hem geen reden om niets te doen. ‘Je stopt ook niet met de innovatie van auto’s, omdat niet iedereen ze direct kan betalen.’

3 Macht (en complotdenken)

Welke rol speelt macht in de ontwikkeling en uitwerking van de transhumanistische ideeën? In 2016 woonde ik een lezing bij van filosoof en antropoloog Marcel Messing bij Studium Generale van de TU Delft.

Af en toe vloog hij wat mij betreft uit de bocht. Zo betoogde hij dat grote bedrijven en instellingen zoals de CIA, Monsanto en de Bilderberg conferentie veel geld investeren in de wetenschap, de technologie en het gedachtengoed van het transhumanisme. Volgens hem bestaat hun agenda uit het vergroten van hun macht en het onderdrukken van de mensheid.

Nog een stap verder ging hij toen hij vertelde hij dat Hollywood films over dit thema (zoals Avatar, I Am Legend of The Matrix) ons hersenspoelen en ons voorbereiden op deze machinale toekomst. Hoewel ik deze ideeën van Messing fascinerend en vermakelijk vindt, hangen ze naar mijn mening teveel naar samenzweringstheorieën en complotdenken.

4 Eugenetica

Een terecht aandachtspunt dat Messing noemde tijdens zijn lezing is het concept van eugenetica. Dit is de destructieve toepassing van transhumanistische ideeën door natiestaten of andere machtige groeperingen.

Eugenetica is het verminderen van de menselijke factor in de mensheid. Het is een wetenschappelijke studie naar het verbeteren van een ras. Het concept gaat uit van het idee dat er superieure en inferieure rassen in de menselijke bevolking zijn. In Nazi-Duitsland werd dit idee tot uitvoer gebracht met de deportatie van Joden, homoseksuelen en andere, in de ogen van de Nazi’s, afwijkende mensen.

De link met het transhumanisme is dat de staat bepaalt op welke wijze mensen verbeterd kunnen worden, om zo van hogerhand eugenetica op te leggen.

5 Kapitalisme

Ons huidige economische systeem drijft op kapitalisme. In mijn Bachelor Bedrijfskunde heb ik enkele vakken in economie gehad, maar ik ben bij lange na geen econoom. Voor economen ga ik waarschijnlijk te kort door de bocht, maar: een kenmerk van het kapitalisme is de nadruk op (economische) groei. In de afgelopen decennia is die groei in belangrijke mate bereikt door het gebruik van machines, in de vorm van industrialisering of digitalisering.

Het transhumanisme lijkt soms het laatste bastion dat nog niet (of in ieder geval redelijk minimaal) is geraakt door het kapitalisme: het lichaam en het leven. Het is een politieke, ethische, filosofische en menselijke vraag in welke mate we dit willen toestaan. Nu word je geboren met bepaalde eigenschappen en een lichaam dat je eigendom is. Wat als je moet betalen voor het vervangen van onderdelen van je lichaam? Of als je intelligentie en bewustzijn zich bevinden in een computer, op het internet of in een robot?

De link tussen het kapitalisme en het transhumanisme wordt vooral gevoed door het volgen van geldstromen. Technologiebedrijven in Silicon Valley (Californië, Verenigde Staten) ontwikkelen technologieën om menselijke vermogens uit te breiden, investeren hierin en bekrachtigen actief het gedachtengoed in interviews. Zo is Ray Kurzweil in dienst bij Alphabet (het moederbedrijf van Google) en is Peter Thiel een grote durfinvesteerder in technologiebedrijven in de regio.

6 Bedrijfsleven

Een ander aspect binnen het kapitalisme is de macht van het bedrijfsleven. Zo is rondom internettechnologie een enorme monopolie ontstaan met bedrijven zoals Apple, Google, Amazon en Facebook.

Deze bedrijven (of hun opvolgers), die technologieën aanbieden die ingrijpen op de mens, hebben vaak andere doelstellingen dan het menselijk welbevinden. Zij worden gedreven door winstmaximalisatie en het belang van aandeelhouders. Hoe groot is het gevaar als deze bedrijven deze technieken exclusief beheren? Libby Emmons wijst in een column erop dat de schijnbare bevrijding van de beperkingen van de menselijke biologie juist kan leiden tot onderdrukking van bedrijven en verlies van autonomie.

Casus: hersenchip

Anders Sandberg geeft toe dat het een belangrijke vraag is waar nog veel meer onderzoek naar gedaan moet worden. In keynotes haal ik vaak de (nog fictieve) hersenchip aan waarmee je verbonden kan zijn met het internet. Ben je bereid dit in je hersenen aan te brengen, waardoor je intelligentie extreem verhoogd wordt maar anderzijds de chip eigendom is van een bedrijf?

Dit gesprek voerde ik onder meer met Esther Keymolen van de Universiteit van Tilburg in een interview. Zij doet onderzoek naar het vertrouwen van gebruikers in technologiebedrijven. Hoewel zij het een fascinerend idee vindt, zou ze het op basis van het huidige gedrag van technologiebedrijven zelf niet doen.

7 Menselijkheid

Misschien wel de belangrijkste vraag is wat het transhumanisme betekent voor onze menselijkheid. Is juist de beperking van onze mogelijkheden, zoals de tijd op aarde, wat ons mens maakt?

In zijn boek Alles is F*cked stelt Mark Manson dat schaarste en grenzen juist bepalen wat waarde heeft. ‘De begrenzing van onze levensjaren maakt dat we ambities, verlangens en tijdskaders hebben die ons in beweging brengen en gelukkige momenten laten ervaren.’

De begrenzing van onze levensjaren maakt dat we ambities, verlangens en tijdskaders hebben die ons in beweging brengen en gelukkige momenten laten ervaren.

Mark Manson (auteur)

Als alles wat transhumanisten nu willen daadwerkelijk uitkomt? Dan is alles wat de toekomstige mens wil direct, onbeperkt en eeuwig beschikbaar. De kans is heel groot dat het leidt tot een existentiële leegte. Je hoeft immers geen prioriteiten meer te stellen. Alles is even waardevol en tegelijkertijd waardeloos. Zijn we daar als mens wel psychologisch toe in staat?

Ziel

In de eerder aangehaalde lezing van Messing vond ik dit zijn sterkste argument. Hij verwees naar ideeën zoals de ziel, zingeving, gevoel, vrije wil, mededogen, vergiffenis en bewustzijn. Marcel Messing: ‘Dat maakt ons mens. Dat onderscheidt ons van een robot. Hoe slim we ook onze hersenen in kaart kunnen brengen, het zijn van een mens kunnen we niet kwantificeren, vangen of een etiket op plakken.’

Messing heeft een punt. Momenteel kunnen we dit soort menselijke aspecten niet altijd goed fysiologisch lokaliseren en meten in chemische, hormonale en energetische processen.

Maar ik vind het jammer dat Messing zich zo richt op de beperkingen van technologische vooruitgang. Ik ben van mening dat het gebruiken van techniek ons juist mens maakt, net als onze nieuwgierigheid, experimenteerdrang en het nemen van risico’s.

Het lijkt me zinvol om de menselijke maat als uitgangspunt te nemen om technieken op te beoordelen, maar dat is volgens mij geen argument om vooruitgang tegen te houden. Wellicht kunnen verbeterde mensen meer voelen, hebben ze een accurater gevoel, hebben ze meer toegang tot hun emoties, hebben ze een groter gevoel van zingeving en een onderling verbonden bewustzijn.

Weerwoord

In Mensmachine wordt Max More geconfronteerd met een aantal kritiekpunten. Zijn reactie vond ik aardig om hierbij op te nemen. ‘Mensen vertonen allerlei instinctieve reacties die gebaseerd zijn op al die mythes die ons bang maken voor het overschrijden van onze grenzen. Je kent ze wel: de toren van Babel, of Prometheus die het vuur van de goden steelt. Maar mensen zullen dingen die er nog niet zijn altijd angstaanjagend vinden. Zodra ze eenmaal werkelijkheid zijn geworden, accepteren mensen die dingen.’

Mensen zullen dingen die er nog niet zijn altijd angstaanjagend vinden.

Max More (transhumanist)

Hij heeft zeker een punt. Zo werd in de geschiedenis de invoering van anesthesie als onmenselijk gezien (je moet immers voelen dat je wordt geopereerd), waren vrouwen bang om in een trein te zitten (want dan zou hun baarmoeder uit hun buik slingeren) en wilden sommige mensen geen telefoon in huis (want dan zouden kwade geesten binnen kunnen komen).

Toch kom ik terug bij mijn laatste argument in de vorige alinea: het lijkt me zinvol om afzonderlijke technologieën en oplossingen te beoordelen op hun menselijkheid. In de gevallen van anesthesie, treinen en telefoonlijnen lijkt de opbrengst per saldo positief.

Als jij de argumenten leest, ben je dan een voor- of tegenstanders? Laat een reactie achter!