Genetische modificatie mens: van baby’s tot DIY

Genetische modificatie van de mens. Van designerbaby’s tot personen die zichzelf genetisch aanpassen. In dit artikel lees je alles over de huidige stand van zaken, het bekende experiment van Jianku He met de baby’s Lulu en Nana en de profielen van Joziah Zayner, Tristan Roberts, Brian Hanley en Aaron Traywick.

Opbouw

Dit is de opbouw van dit artikel:

• Mogelijkheden
• Designerbaby
• DIY genetische modificatie
• Interviews met professor Sjoerd Repping en auteur Eben Kirksey

In deze video heb ik een samenvatting gemaakt van dit onderwerp:

Sleutelen aan DNA

Volgens sommige experts is dit de eeuw van de biologie. Die experts verwachten dat in deze eeuw als mens levende weefsels kunnen beheersen. Denk aan ledematen die weer aangroeien, organen die in een laboratorium worden gekweekt, bacteriën die ons genezen en virussen die ons DNA kunnen herstellen.

Dat is genetische modificatie, het sleutelen aan ons DNA. Het DNA dat het ‘operating systeem’ is van ons lichaam, andere dieren en planten. Kortom, alles wat leeft op aarde.

• Lees alles over DNA of over genetische modificatie.

De basis hiervoor is genetica (in het Engels ‘genomics’), de studie van genomen. Een genoom is een set van genen van een cel of een organisme. Dat is best complex, ga maar na. Het menselijk lichaam (dus ook dat van jou) bestaat uit ongeveer 37 biljoen cellen. In elke celkern zit DNA, dat verdeeld is over 46 chromosomen. In totaal heb je ongeveer tussen de 21.000 en 23.000 genen.

Genen wijzigen

Dat we steeds meer weten over onze DNA is mooi. Maar zodra je weet hoe dingen werken, dan hebben we als mens ook de neiging om daar op in te grijpen: veranderen, aanpassen, of: hacken. Dat is niet zo gek. Een levende cel lijkt namelijk best wel op een computer.

Je kan het zo zien. Het besturingssysteem van een cel zijn de A-C en G-T paren. Als je de volgorde kent, kun je inbreken op je cel en wijzigingen aanbrengen. In mijn ervaring is het overigens minder rechttoe rechtaan dan het klinkt: in tegenstelling tot code van een computer doet biologische code toch soms net wat anders. Bijvoorbeeld door de aanwezigheid van andere cellen in de buurt, door variabelen zoals temperatuur of licht, of door toeval.

Wil je me inhuren voor een lezing of workshop over dit onderwerp? Bekijk deze pagina Trendwatcher Gezondheidszorg of doe direct een vrijblijvende boekingsaanvraag!

Somatische gentherapie

In dit artikel schrijf ik over genetische modificatie van mensen. Grofweg zijn er twee methoden: somatisch en kiembaan.

• Somatische genetische modificatie betekent dat er cellen uit het lichaam worden gehaald, die in een lab worden gewijzigd en daarna weer worden ingebracht.
• Dit is wat anders dan wijzigingen in de kiemcellen. Als je daar wijzigingen in aan brengt, dan wordt dit doorgegeven aan de volgende generaties.

Als je een eenmalige wijziging aanbrengt die vervolgens doorwerkt naar volgende generaties, dan wordt dit ‘gene drive‘ genoemd. Zo wordt er gesproken over het veranderen van genen van bepaalde muggen, zodat die muggen geen malaria kunnen overdragen aan mensen. Een ander voorbeeld is het Amerikaanse eiland Martha’s Vineyard. Daar zijn wetenschappers van plan om de muizen genetisch aan te passen, zodat zij geen ziekte van Lyme meer kunnen overdragen aan teken.

In welke mate kunnen we baby’s aanpassen met genetische modificatie?

Designerbaby’s

In 2017 verscheen een publicatie in Nature van een groep onderzoekers onder leiding van Shoukhrat Mitalipov. Zij hebben genetische modificatie toegepast op 58 embryo’s. Het doel was om een gen te wijzigen die gerelateerd is aan een fatale hartaandoening. Volgens de onderzoekers was de ingreep bij 48 van de 58 embryo’s gelukt.

Het is overigens nog niet mogelijk dit te testen, want het is (nog) niet toegestaan om deze genetische gemodificeerde embryo’s uit te laten groeien tot mensen. Zoals je verderop zult lezen heeft dat sommige wetenschappers er niet van weerhouden om dit wel te proberen.

Ontworpen kind (2009)

Overigens waren ze niet de eerste. Al in 2009 kwam het eerste kind ter wereld kwam dat was ‘ontworpen’. De vader van het kind had de meeste vrouwen in zijn familie zien overlijden aan verschillende vormen van kanker, die hun oorsprong hadden in mutaties in het BRCA-1 gen.

De vader had samen met zijn vrouw gevraagd om toestemming voor reageerbuisbevruchting en screening van de bevruchte eicellen. Van de onderzochte eicellen kozen de artsen er een zonder BRCA-1 mutatie. Dat betekent dat vanaf de volgende generatie deze mutatie in die familie niet meer kon voorkomen.

In de media brak grote tumult uit. Volgens experts beweegt de medische wetenschap zich hiermee op een hellend vlak. Immers, als we nu nog gebreken gaan uitfilteren door genetische selectie, gaan we dan straks selecteren op positieve eigenschappen zoals spierkracht en intelligentie? Krijgen we dan designerbaby’s?

Eerste CRISPR-baby (2018)

Eind november 2018 kwam de Chinese arts Jiankui He in het nieuws. Met de methode CRISPR/Cas9 verwijderde hij bij embryo’s het CCR5 gen dat mensen bevattelijk maakt voor het hiv-virus. Die gemodificeerde embryo’s groeiden uit tot baby’s met de namen Lulu en Nana.

Hij had zelf verwacht als held onthaald te worden, maar zijn collega’s hadden er geen goed woord voor over. Een paar reacties: ‘Veel te riskant, onverantwoord, monsterlijk’. Onderin kun jij mijn interviews bekijken met professor Sjoerd Repping en auteur Eben Kirksey over het experiment van Jianku He.

Veel te riskant, onverantwoord, monsterlijk.

Wetenschappers na geboorte Lulu en Nana

Behandelingen

Moleculair geneticus Hans Clevers (Universiteit van Utrecht) is echter niet verbaasd. Hij zegt in een reactie in de Volkskrant: ‘Ik denk dat dit vroeg of laat als behandeling aangeboden gaat worden in landen als Oekraïne of Brazilië, omdat de ingreep zo simpel is’.

Het moeilijkste is om te bepalen wat wel of geen aandoening is en of je dan wil ingrijpen. Een onderzoek van het Amsterdamse UMC liet zien dat tweederde van de ondervraagden wel een genetische modificatie van hun embryo’s wilde als het gaat om erfelijke aandoeningen zoals taaislijmziekte, stofwisselingsziekte of hiv (mits het veilig is).

Bekijk de video van He hieronder:

Mening Nederlanders

Hoe staan Nederlanders hierin? In 2016 deed De Kennis van Nu onderzoek naar genetische modificatie van het lichaam en het ongeboren embryo. Dit waren de meest opvallende resultaten:

• 85,2% is voor het veranderen van een genetische afwijking in het eigen lichaam;
• 65,7% zou het embryo van een kind modificeren als ze zelf een erfelijke genetische afwijking zouden hebben;
• 29,6% zou het embryo van een kind modificeren als ze zelf gezond zouden zijn;
• 15,2% zou het embryo van een kind modificeren om het slimmer te maken, bijvoorbeeld meer intelligentie.

De discussie over dit thema zal de komende jaren verder aanzwellen. In grote lijnen zou je kunnen zeggen dat er twee kampen. Een groep ouders wil hun kinderen de allerbeste uitgangspositie geven en een groep ouders vinden dat zij niet het recht hebben om dit voor hun kind te beslissen.

Vanuit mijn interesse als biohacker ben ik benieuwd of er al mensen zijn die CRISPR/Cas9 op zichzelf hebben toegepast, wat mogelijke nadelen en kansen zijn en wat de impact van deze ontwikkeling kan zijn.

Doe-het-zelf CRISPR/Cas9

Een aantal personen heeft genetische modificatie op zichzelf gedaan, zoals Joziah Zayner, Tristan Roberts, Brian Hanley en Aaron Traywick.

Josiah Zayner

De startup The Odin brengt zelf CRISPR/Cas9-setjes uit waarmee je kan experimenteren. In het voorjaar van 2017 heb ik zelf gewerkt met CRISPR/Cas9 tijdens een workshop van De Waag in Amsterdam. Tijdens deze workshop pasten we het DNA van een bacterie aan, waarna deze licht ging geven in het donker.

• Lees alles over mijn ervaringen bij de Biohack Academy in mijn artikel over DIY Biologie

De eigenaar van The Odin is de excentrieke biochemicus Josiah Zayner. Hij injecteerde zichzelf met gemodificeerde cellen om gespierder te worden. Hij had zijn eigen DNA aangepast door het gen voor myostatine weg te halen, zo staat in een artikel in De Groene Amsterdammer. Zonder myostatine groeien spieren verder door, zoals bij dikbilkoeien en Texelse schapen van nature al het geval is.

Ik heb mezelf geïnjecteerd met gemodificeerde genen voor meer spiergroei.

Josiah Zayner

Het was hem er niet om te doen om de werkzaamheid te demonstreren: ‘Dat is al lang en breed aangetoond’. Zijn doel was vooral om het stigma van deze ontwikkeling af te halen: ‘Discussies over het bewerken van genen gaan vaak over mogelijkheden, maar ik wil aantonen wat het echt kan doen’.

Hij wil voorkomen dat dit soort methoden alleen beschikbaar zijn voor wetenschappers. ‘We kunnen de eerste generatie zijn die geen slaven hoeven te zijn van hun genen’. De medische wereld is volgens hem te traag en te terughoudend in de verdere ontwikkeling van genetische modificatie.

Tristan Roberts

Een paar weken na de stunt van Josiah Zayner baarde Tristan Roberts opzien door live in een Facebook-video zichzelf gentherapie toe te dienen. Hij is besmet met het HIV-virus, maar is gestopt met virusremmers vanwege de bijwerkingen.

De bedoeling van zijn ‘doe-het-zelf’ gentherapie is dat zijn lichaam het antilichaam N6 gaat maken. N6 is een paar jaar geleden ontdekt bij een zeldzame groep mensen die resistent zijn tegen het HIV-virus. De gentherapie van Roberts is gemaakt door Ascendence Biomedical.

In 2018 heb ik Tristan geïnterviewd over zijn experiment, de impact op de gezondheidszorg, de farmaceutische industrie, de gevaren en ethische dilemma’s. Bekijk het interview hieronder of op mijn Engelse YouTube kanaal.

Brian Hanley

Eerder kwam ook Brian Hanley in het nieuws. Hij is microbioloog en oprichter van het bedrijf Butterfly Sciences. Het bedrijf werkt aan genetische bewerking als methode om de gezondheid van AIDS-patiënten te verbeteren. Uiteindelijk wil het bedrijf genetische modificatie inzetten tegen veroudering.

Nadat investeerders in het bedrijf niet heel enthousiast bleken, bedacht Hanley om de eerste proeven dan maar op zichzelf te doen. ‘Ik wilde bewijzen dat het werkt. Dat is de enige manier om vooruitgang te boeken’. Een paar weken later werd een bloedtest bij hem afgenomen. De onderzoekers zagen een verhoogd niveau van GHRH-hormoon (wat volgens de hypothese zou moeten aantonen dat de interventie succesvol was), al waarschuwden ze wel dat ze geen voorbarige conclusies hieruit wilden trekken.

Aaron Traywick

In mei 2018, een paar maanden na de acties van Zayner en Roberts, kwam Aaron Traywick (de oprichter van het eerder genoemde Ascendance Biomedical) in het nieuws. Hij was namelijk op 28-jarige leeftijd overleden na een persoonlijk experiment dat verkeerd afliep. Overigens had dit weinig met genetische modificatie te maken. Hij had de drug ketamine genomen en was in een floatingtank gaan liggen. Hierover ben ik zelf nog geïnterviewd voor het Radio 1 programma Met het Oog op Morgen.

Dit is ook de waarschuwing die Hidde Haisma, professor farmaceutische genmodulatie aan de Rijksuniversiteit Groningen, geeft. Hij ontraadt iedereen om te knutselen aan zijn of haar genen, met of zonder hulp. Over de experimenten van Roberts en Zayner is hij sceptisch: ‘Het ingespoten DNA moet naar de celkern om echt effect te hebben’.

De vraag is of dat echt gebeurt. Grote resultaten zijn bij Roberts en Zayner tot nu toe dan ook uitgebleven.

Tot slot: nog een aantal video’s over dit onderwerp.

Interviews

Over het experiment van Jianku He interviewde ik professor Sjoerd Repping. Hij was destijds hoogleraar Humane Voortplantingsbiologie aan het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam.

Eben Kirksey

In 2020 bracht Eben Kirksey het boek The Mutant Project uit. In dit boek beschrijft hij de achtergrond en werkwijze van Jianku He. Bekijk de video hieronder of op mijn Engelstalige YouTube kanaal.

Wat vind jij hiervan? Laat een reactie achter!

PS. Wil je me inhuren voor een lezing of workshop over dit onderwerp? Bekijk deze pagina Trendwatcher Gezondheidszorg of doe direct een vrijblijvende boekingsaanvraag!